بُرْج‌ُ الْبَراجِنه‌، شهري‌ ساحلى‌ در 7 كيلومتري‌ جنوب‌ شرقى‌ بيروت‌، واقع‌ در استان‌ جبل‌ لبنان‌. جزء اول‌ نام‌ اين‌ شهر (برج‌) از واژه‌اي‌ يونانى‌1 به‌ معناي‌ مكانى‌ مرتفع‌ براي‌ ديدبانى‌ گرفته‌ شده‌، و جزء دوم‌ آن‌ (براجنه‌) نام‌ قومى‌ عرب‌ است‌ كه‌ در اواسط سدة 9ق‌/15م‌ به‌ اين‌ منطقه‌ مهاجرت‌ كردند. اين‌ منطقه‌ به‌ علت‌ وقوع‌ جنگهاي‌ دريايى‌ خالى‌ از سكنه‌ بود، اما پس‌ از مهاجرت‌ اين‌ قوم‌، روستايى‌ با نام‌ «البرج‌» در آنجا به‌ وجود آمد كه‌ ساكنان‌ آن‌ به‌ كشاورزي‌ اشتغال‌ داشتند (مرهج‌، 2/187؛ فريحه‌، 32). صالح‌ بن‌ يحيى‌ در سدة 9ق‌ در كتاب‌ خود از آنجا با نام‌ قرية البرج‌ ياد كرده‌ است‌ (ص‌ 174).
در اوايل‌ سدة 12ق‌/18م‌ به‌ دنبال‌ اجراي‌ اصلاحات‌ ارضى‌ از سوي‌ دولت‌ عثمانى‌، شيعيان‌ و مسيحيان‌ براي‌ زراعت‌ و دام‌پروري‌ به‌ اين‌ منطقه‌ كه‌ زمينهاي‌ آن‌ از سوي‌ اميران‌ شهابى‌ به‌ آنان‌ واگذار مى‌شد، مهاجرت‌ كردند (مرهج‌، 2/187- 188؛ شهابى‌، 1/81؛ داوود، بش ؛ توما، .(II/654-655 آبياري‌ زمينهاي‌ كشاورزي‌ در برج‌البراجنه‌ اغلب‌ از طريق‌ حفر چاه‌ صورت‌ مى‌گيرد ( لبنان‌،2/475).
در 1299ش‌/1920م‌ پس‌ از الحاق‌ جبل‌ عامل‌ و بقاع‌ به‌ لبنان‌، موج‌ مهاجرت‌ شيعيان‌ از اين‌ دو منطقه‌ به‌ ديگر نقاط لبنان‌ رو به‌ فزونى‌ نهاد. آنان‌ در شمال‌ و جنوب‌ لبنان‌، از جمله‌ در برج‌البراجنه‌ ساكن‌ شدند؛ چنانكه‌ امروزه‌ در حدود 90% از ساكنان‌ برج‌البراجنه‌ را شيعيان‌ تشكيل‌ مى‌دهند. در 1379ش‌/2000م‌ جمعيت‌ آن‌ حدود 350 هزار تن‌ بوده‌ است‌ (جانسن‌، 170 ؛ هانف‌، 550؛ داوود، بش). كارخانه‌هاي‌ متعددي‌ در نزديكى‌ برج‌البراجنه‌ وجود دارد و انجمنهاي‌ فرهنگى‌ - اجتماعى‌، پزشكى‌ - درمانى‌ و خيريه‌ در اينجا به‌ فعاليت‌ مى‌پردازند (مرهج‌، 2/188-189).
پس‌ از جنگ‌ 1327ش‌/1948م‌ (اعراب‌ و اسرائيل‌) و در پى‌ احداث‌ اردوگاهى‌ از سوي‌ صليب‌ سرخ‌ جهانى‌ براي‌ اسكان‌ آوارگان‌ فلسطينى‌ كه‌ از عكا به‌ برج‌ البراجنه‌ پناه‌ آورده‌ بودند، نام‌ اين‌ شهر بر سر زبانها افتاد. اردوگاه‌ در دو كيلومتري‌ فرودگاه‌ بين‌المللى‌ بيروت‌ و در زمينى‌ به‌ مساحت‌ 500 ،37م2 بنا گرديد (جلول‌، 17؛ هانف‌، 249؛ آنروا1، .(npn.
اردوگاههاي‌ فلسطينيان‌ از جمله‌ برج‌البراجنه‌ در طول‌ جنگهاي‌ خانگى‌ لبنان‌ زير آتش‌ بمباران‌ اسرائيليها، و تهاجمات‌ ديگر گروهها و سازمانهاي‌ درگير در جنگهاي‌ داخلى‌ لبنان‌ قرار داشت‌؛ تا اينكه‌ در 1367ش‌/1988م‌ اين‌ اردوگاه‌ به‌ دست‌ نيروهاي‌ سوري‌ افتاد (هانف‌، 371-372، 389-390؛ نيز دربارة جنگها، نك: حجازي‌، 15-17؛ جانسن‌، 212 ؛ «جنگها...2»، 854 ؛ II/581, فيسك‌، 609 ,235 ؛ شيف‌، 221 ؛ يونيسپال‌3، .(npn. در خلال‌ سالهاي‌ جنگ‌ حدود يك‌ چهارم‌ جمعيت‌ اردوگاه‌ ناگزير از تغيير مكان‌ شدند. جمعيت‌ اين‌ اردوگاه‌ در 1354ش‌/1975م‌ حدود 20 هزار و در سالهاي‌ 1375 و 1379ش‌/1996 و 2000م‌ به‌ ترتيب‌ 515 ،13و 537 ،18تن‌ بوده‌ است‌ (هانف‌، 249؛ آنروا، نيز المشرق‌4، .(npn.
مآخذ: جلول‌، فيصل‌، نقد السلاح‌ الفلسطينى‌، بيروت‌، 1994م‌؛ حجازي‌، حسين‌ و محمد العلى‌، الحرب‌ على‌ المخيمات‌ من‌ الوقائع‌ الى‌ الدلالات‌، نيكوزيا، 1987م‌؛ داوود، حسن‌، «بلدة برج‌البراجنة التى‌ اتسعت‌ لتغطى‌ الرمل‌ كله‌»، المستقبل‌، بيروت‌، 8 فورية 2000؛ شهابى‌، حيدراحمد، لبنان‌ فى‌ عهدالامراء الشهابيين‌، به‌ كوشش‌ اسد رستم‌ و فؤاد افرام‌ بستانى‌، بيروت‌، 1969م‌؛ صالح‌ بن‌ يحيى‌، تاريخ‌ بيروت‌، به‌ كوشش‌ فرنسيس‌ هورس‌ و كمال‌ سليمان‌ صليبى‌، بيروت‌، 1969م‌؛ فريحه‌، انيس‌، اسماء المدن‌ و القري‌ اللبنانية، بيروت‌، 1956م‌؛ لبنان‌، مباحث‌ علمية و اجتماعية، به‌ كوشش‌ اسماعيل‌ حقى‌، بيروت‌، 1970م‌؛ مرهج‌، عفيف‌ بطرس‌، اعرف‌ لبنان‌، بيروت‌، 1971م‌؛ هانف‌، تئودُر، لبنان‌ تعايش‌ فى‌ زمن‌ الحرب‌، ترجمة موريس‌ صليبا، پاريس‌، 1993م‌؛ نيز:
. hiof.no / lebanon /300/300/307/ pal-camps/ burj-el- barajneh/; Fisk, R., Pity the Nation Lebanon at War, Oxford, 1992; Johnson, M., Class & Client in Beirut, London, 1986; Libanius, les guerres du Liban au fil des jours, Beirut, Centre Libanais de documentation et de recherches; Schiff, Z. and E. Ya'ari, Israel's Lebanon War, tr. I. Friedman, New York, 1984; Touma, T., Paysans et institutions, Beirut, 1986; UNISPAL, domio. un.org/UNISPAL. NSF/be65 b 75 f931 fa 995052567270057 d45e/8d4b15f056cff44ef 8525697500695501! Open Document; unrwa, www.un.org/ unrwa/ refugees/ lebanon/burjelbarajneh.html.
نوشين‌ صاحب‌