بِرار، ناحيه‌اي‌ قديمى‌ در شرق‌ ايالت‌ مهارشترا در غرب‌ كشور هندوستان‌. در دورة باستان‌ اين‌ ناحيه‌ را چنانكه‌ در كتابهاي‌ مذهبى‌ هندوان‌ نيز آمده‌ است‌، ويداربها مى‌ناميدند (لاو، 341 ؛ كانينگم‌، 438 ؛ «فرهنگ‌...1»، .(VII/365-366 ابوالفضل‌ علامى‌ نام‌ اصلى‌ آن‌ را «وردانت‌» آورده‌، و گفته‌ است‌ كه‌ «وردا» نام‌ رودي‌، و «نت‌» به‌ معنى‌ كنار است‌ ( آيين‌...،1/476).
برار داراي‌ پيشينة كهن‌ تاريخى‌ است‌ و از بسترهاي‌ فرهنگ‌ مهارشترايى‌، و جايگاه‌ سلسله‌هاي‌ مختلف‌ هندو مذهب‌ بوده‌ است‌ («فرهنگ‌»، ؛ VII/366 جوشى‌، .(16 ايلچپور از شهرهاي‌ ناحية برار در 695ق‌/1296م‌ در دورة سلطان‌ علاءالدين‌ خلجى‌ (695 - 715ق‌/ 1296- 1315م‌) به‌ تصرف‌ مسلمانان‌ درآمد؛ اما با دريافت‌ غرامت‌ سنگين‌ دوباره‌ به‌ حكمران‌ هندو مذهبش‌ بازگردانده‌ شد. در 719ق‌/ 1319م‌ برار ضميمة سرزمينهاي‌ سلاطين‌ دهلى‌ گرديد و در دورة سلطة بهمنيان‌ دكن‌ يكى‌ از استانهاي‌ پنجگانة قلمرو آنان‌ بود. پس‌ از سقوط بهمنيان‌ (932ق‌/1526م‌)، برار جايگاه‌ حكومت‌ سلسلة عمادشاهيان‌ گرديد و گسترش‌ و توسعة فرهنگى‌ چشمگيري‌ يافت‌ (فرشته‌، 2/174- 175؛ برنى‌، 338-339؛ حسينى‌، 148 -147 ؛ هيگ‌، «پنج‌ پادشاهى‌...1»، .(708 برار از 1004ق‌/1596م‌ به‌ تصرف‌ نيروهاي‌ اكبرشاه‌ بابري‌ درآمد و يكى‌ از صوبه‌هاي‌ دوازدهگانة سرزمين‌ بابريان‌ گرديد (ابوالفضل‌، همان‌، 1/476-477، اكبرنامه‌، 3/702، 743-744؛ هيگ‌، همان‌، .(465-466
در دورة ضعف‌ حكومت‌ بابريان‌ و پس‌ از اورنگ‌ زيب‌ در آغاز سدة 12ق‌ آصف‌ جاهيان‌ حكومتى‌ شبه‌ مستقل‌ در دكن‌ تشكيل‌ دادند كه‌ برار نيز تحت‌ فرمان‌ آن‌ قرار گرفت‌. در 1151ق‌/1738م‌ بخشى‌ از برار به‌ تصرف‌ مراتهه‌ها درآمد و تا 1218ق‌/1803م‌ تحت‌ فرمان‌ آنان‌ بود. در اين‌ دوره‌ برار مورد نزاع‌ مراتهه‌ها و حكمرانان‌ آصف‌ جاهى‌ بود و آسيبهاي‌ فراوانى‌ به‌ آن‌ وارد شد. انگليسيان‌ پس‌ از شكست‌ مراتهه‌ها در 1803م‌ برار را دوباره‌ ضميمة سرزمين‌ آصف‌ جاهيان‌ كردند. در 1269ق‌/1853م‌ برار تحت‌ فرمان‌ حكومت‌ استعماري‌ انگليس‌ قرار گرفت‌ («فرهنگ‌»، ؛ VII/369-371 ياپ‌، 157 -156 ؛ I/1170 , 2 .(EI
آثار و بناهايى‌ از دورة گسترش‌ فرهنگ‌ اسلامى‌ در برار باقى‌ مانده‌ است‌. بيشتر اين‌ آثار مساجد كوچك‌ و بزرگى‌ است‌ كه‌ در شهرهاي‌ مختلف‌ برار بنا گرديده‌، و مربوط به‌ دوره‌هاي‌ مختلف‌ حكومت‌ مسلمانان‌ در اين‌ ناحيه‌ است‌. از ويژگى‌ اين‌ مساجد، وجود چند گنبد و 5 در ورودي‌ است‌، مانند مسجد جامع‌ گاويل‌ گره‌، مسجد جامع‌ ناندرا و مسجد جامع‌ ايلچپور. باقى‌ماندة بناهاي‌ ديگر نيز در برار ديده‌ مى‌شود كه‌ مى‌توان‌ از بنارانى‌ محل‌، دژ نارنالا - با معماري‌ هند و ايرانى‌ - و از بنايى‌ به‌ نام‌ عميدگاه‌ در ايلچپور نام‌ برد. چند كتيبه‌ مانند كتيبه‌هاي‌ دژ گاويل‌ گره‌، بالاپور، دژ نارنالا و داكولا به‌ زبانهاي‌ فارسى‌ و عربى‌ در برار باقى‌ مانده‌ است‌ (دساي‌، 261 -256 ؛ هيگ‌، «چند كتيبه‌...2»، .(10-19
حضور و اقامت‌ مسلمانان‌ در ناحية برار به‌ دورة سلاطين‌ دهلى‌ باز مى‌گردد. در دورة حكومت‌ آصف‌ جاهيان‌ در دكن‌ مهاجرت‌ مسلمانان‌ به‌ شهرهاي‌ مختلف‌ برار افزايش‌ يافت‌. مسلمانانى‌ كه‌ در ناگپور زندگى‌ مى‌كنند، بازماندگان‌ صنعتگران‌ مسلمانى‌ هستند كه‌ توسط حكمران‌ هندو مذهب‌ برار براي‌ زيباسازي‌ شهر به‌ آنجا منتقل‌ گرديدند. شماري‌ از مسلمانان‌، بازرگانانى‌ هستند كه‌ از بمبئى‌ و گجرات‌ به‌ اين‌ ناحيه‌ آمدند، و گروهى‌ ديگر، از هندوان‌ طبقات‌ پايين‌ بودند كه‌ به‌ اسلام‌ گرويدند (مشيرالحسن‌، 244- 245، 248).
مآخذ: ابوالفضل‌ علامى‌، آيين‌ اكبري‌، به‌ كوشش‌ بلوخمان‌، كلكته‌، 1872م‌؛ همو، اكبرنامه‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحيم‌، كلكته‌، 1886م‌؛ برنى‌، ضياءالدين‌، تاريخ‌ فيروزشاهى‌، ترجمة معين‌ الحق‌، لاهور، 1991م‌؛ فرشته‌، محمدقاسم‌، تاريخ‌، كانپور، 1290ق‌/ 1874م‌؛ مشيرالحسن‌، جنبش‌ اسلامى‌ و گرايشهاي‌ قومى‌ در مستعمرة هند، ترجمة حسن‌ لاهوتى‌، تهران‌، 1367ش‌؛ نيز:
, A., The Ancient Geography of India, Varanasi, 1963; Desai, Z. A., X Bahman / Succession States n , History of Medieval Deccan, Hyderabad, 1974, vol. II; EI 2 ; Haig, W., X The Five Kingdoms of the Deccan n , The Cambridge History of India, Cambridge, 1928, vol. III; id, X Some Inscriptions in Berar n , Epigraphia Indo - Moslemica, New Delhi, 1987; Husaini, S. A. Q., Bahman Sh ? h, Calcutta, 1960; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1981; Joshi, P. M., X Historical Geography of Medieval Deccan n , History of Medieval Deccan, Hydarabad, 1974, vol. I; Law, B. C., Historical Geography of Ancient India, Delhi, 1984; Yapp, M. E., Strategies of British India, Oxford, 1980.
مجيد سميعى‌