بَرادوست‌، يكى‌ از 3 دهستان‌ بخش‌ صوماي‌ برادوست‌ شهرستان‌ اورميه‌، واقع‌ در استان‌ آذربايجان‌ غربى‌. اين‌ دهستان‌ از شمال‌ به‌ دهستانهاي‌ انزل‌ جنوبى‌ و صوماي‌ جنوبى‌، از خاور به‌ دهستان‌ نازلوچاي‌، از جنوب‌ به‌ دهستان‌ ترگور و از باختر به‌ تركيه‌ محدود است‌ ( سرشماري‌، شناسنامه‌، نقشة شهرستان‌ اورميه‌؛ دهقان‌، 287).
بزرگ‌ترين‌ رودخانه‌اي‌ كه‌ از اين‌ دهستان‌ مى‌گذرد، برادوست‌ است‌ كه‌ از شعب‌ نازلوچاي‌ به‌ شمار مى‌آيد و بخشى‌ از زمينهاي‌ كشاورزي‌ منطقه‌ را آبياري‌ مى‌كند (همو، 15؛ جعفري‌، 127-129). مشيرالدوله‌ آن‌ را آب‌ برادوست‌ ثبت‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 158). از كوههاي‌ اين‌ دهستان‌ كوتول‌ و دم‌ دم‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد (دهقان‌، 325، 363؛ اسكندري‌نيا، 57).آب‌وهواي‌ برادوست‌نسبتاًسرد و نيمه‌مرطوب‌است‌( فرهنگ‌...، 12/72).
دهستان‌ برادوست‌ در 1375ش‌ داراي‌ 477 ،17نفر جمعيت‌ و 54 آبادي‌ مسكونى‌ بوده‌ است‌ ( سرشماري‌، شناسنامه‌، 18-26). در گذشته‌ حدود دو هزار خانوار از طوايف‌ ايل‌ شكاك‌ در محال‌ برادوست‌ زندگى‌ مى‌كرده‌اند و قشلاق‌ بخشى‌ از ايل‌ سادات‌ نيز در اين‌ ناحيه‌ بوده‌ است‌ (مشيرالدوله‌، 161؛ مشكور، 192؛ افشار، 575؛ دهقان‌، 61).
مركز دهستان‌ برادوست‌ روستاي‌ رَوَند سفلى‌ در 37 و43 عرض‌ شمالى‌ و 44 و 43 طول‌ شرقى‌ و در ارتفاع‌ 540 ،1 متري‌ از سطح‌ دريا قرار گرفته‌، و جمعيت‌ آن‌ در 1375ش‌، فقط 132 نفر بوده‌ است‌ (پاپلى‌، 284؛ سرشماري‌، شناسنامه‌، 22؛ نشريه‌...، 5). اين‌ آبادي‌ در 9 كيلومتري‌ خاوري‌ شهر سِرو واقع‌ شده‌ است‌ ( فرهنگ‌، 12/51 -52). سرو تنها شهر بخش‌ صوماي‌ برادوست‌، واقع‌ در مرز ايران‌ و تركيه‌، در محدودة اين‌ دهستان‌ قرار گرفته‌ است‌ ( نشريه‌، نيز سرشماري‌، شناسنامه‌، همانجاها؛ همان‌، نقشة آباديها، 54).
رويدادهاي‌ تاريخى‌: سرزمين‌ برادوست‌ به‌ سبب‌ موقعيت‌ سوق‌الجيشى‌ و هم‌ مرز بودن‌ با دولت‌ عثمانى‌ درگذشته‌ و تركية امروزي‌ و نيز نزديك‌ بودن‌ به‌ خاك‌ عراق‌، از حساسيت‌ و اهميت‌ ويژه‌اي‌ برخوردار است‌. در 1014ق‌/1605م‌، سنان‌ پاشا چغال‌ اوغلى‌، سردار عثمانى‌ با لشكري‌ انبوه‌ از جانب‌ باختر وارد خاك‌ ايران‌ شد. شاه‌ عباس‌ اول‌ (سل 996- 1038ق‌/1588-1629م‌)، سبحان‌ وردي‌ خان‌ را به‌ حكومت‌ اورميه‌ برگماشت‌ و مأمور دفع‌ عثمانيها كرد. بخشى‌ از سپاه‌ عثمانى‌ وارد صوماي‌ برادوست‌ شدند و به‌ طرف‌ اورميه‌ در حال‌ پيشروي‌ بودند كه‌ ميان‌ اميرخان‌ حاكم‌ مَحال‌ ياد شده‌، با عمر پاشا سردار ديگر عثمانى‌ جنگ‌ سختى‌ در اين‌ منطقه‌ در گرفت‌ كه‌ منجر به‌ شكست‌ فاحش‌ و فرار سپاه‌ مهاجم‌ شد (دهقان‌، 362). در 1158ق‌/ 1745م‌، نادرشاه‌ افشار (سل 1148-1160ق‌/1735-1747م‌) راهى‌ آذربايجان‌ شد و پس‌ از توقف‌ در صائين‌ قلعه‌ (شاهين‌ دژ امروزي‌) به‌ طرف‌ جلگة اورميه‌ رهسپار شد و در گوگ‌ تپه‌ (نزديك‌ اين‌ شهر) اردو زد و به‌ بررسى‌ اوضاع‌ شهر پرداخت‌، سپس‌ چند روز در قيز قلعه‌ از روستاهاي‌ مَحال‌ برادوست‌ اقامت‌ نمود (همو، 373، 934).
در 1246ق‌/1830م‌، هنگامى‌ كه‌ عباس‌ ميرزا نايب‌السلطنه‌ (1202- 1249ق‌/1788-1833م‌) در كرمان‌ بود، اوضاع‌ آذربايجان‌، به‌ ويژه‌ مرزهاي‌ ايران‌ و عثمانى‌ و از جمله‌ صوماي‌ و برادوست‌ سخت‌ آشفته‌ و به‌ هم‌ ريخته‌ شد و خيانت‌ برخى‌ امراي‌ ايرانى‌ نيز مزيد بر علت‌ گشت‌. به‌ تحريك‌ حاكم‌ رواندوز (راوندوز)، نيروهاي‌ عثمانى‌ به‌ مناطقى‌ از ايران‌ هجوم‌ آوردند و به‌ قتل‌ و غارت‌ پرداختند، اما چون‌ دولت‌ عثمانى‌ مقهور دولت‌ روسيه‌ شده‌ بود و با مصر نيز منازعه‌ داشت‌، امكان‌ دفع‌ آنان‌ از جانب‌ ايران‌ ميسر گشت‌. جهانگير ميرزا به‌ همراه‌ اميرنظام‌ (محمدخان‌ زنگنه‌) با تجهيزات‌ جنگى‌ به‌ صحراي‌ محموديه‌ شتافتند و از حاكمان‌ شهرهاي‌ وان‌، بايزيد و رئيس‌ طايفة اكراد دلجويى‌ كردند و اين‌ امر بسيار مؤثر واقع‌ شد و آرامشى‌ در سرحدات‌ كردستان‌ به‌ وجود آمد و حتى‌ سرداران‌ ايران‌ را به‌ گشودن‌ قلعة وان‌ تحريض‌ كردند (هدايت‌، 9/737- 738، 10/4-6؛ افشار محمودلو، 413).
در 1297ق‌/1880م‌، شيخ‌ عبيدالله‌، شورشى‌ معروف‌ كُرد، يكى‌ از خلفاي‌ خود را با 4 هزار تن‌ از راه‌ محال‌ برادوست‌، براي‌ تسخير و ايجاد ناامنى‌ به‌ اورميه‌ گسيل‌ داشت‌ (دهقان‌، 405، 409-410). يك‌ سال‌ پس‌ از اين‌ واقعه‌ (در 1298ق‌)، ايل‌ شكاك‌ در منطقة برادوست‌ عصيان‌ و نافرمانى‌ پيش‌ گرفتند و باعث‌ ناامنى‌ و اغتشاش‌ در آن‌ نواحى‌ شدند و سرانجام‌ با دادن‌ نزديك‌ به‌ 200 نفر كشته‌ به‌ دست‌ نيروهاي‌ دولتى‌ تسليم‌ شدند (افشار، 575 - 576).
از نوشته‌هاي‌ منابع‌ چنين‌ استنباط مى‌شود كه‌ وسعت‌ برادوست‌ در گذشته‌ بيش‌ از دهستان‌ امروزي‌ بوده‌، و از آن‌ با نام‌ِ «ولايت‌» و «مَحال‌ِ» برادوست‌ ياد شده‌ است‌ (بدليسى‌، 386؛ مشيرالدوله‌، 83، 158؛ دهقان‌، 213، 373).
آثار تاريخى‌: بقاياي‌ كاروانسرايى‌ در سرو از محال‌ برادوست‌ باقى‌ است‌ (مشكور، 868). قلعة باستانى‌ «دم‌ دم‌» كه‌ در زمان‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ تعمير و بازسازي‌ شده‌ بود و امروزه‌ خرابه‌هاي‌ آن‌ بر جاي‌ مانده‌، در محدودة محال‌ برادوست‌ قرار دارد. اسكندربيك‌ منشى‌ شرح‌ مبسوطى‌ در استحكام‌ و ويژگيهاي‌ اين‌ دژ نظامى‌ و تاريخى‌ - و بخشهاي‌ مختلف‌ آن‌ - بيان‌ داشته‌ است‌ (2/1310-1313؛ نيز نك: دهقان‌، 213؛ پدرام‌، 44- 48؛ افشار سيستانى‌، 1/211؛ قس‌: تمدن‌، 36-37).
تپّه‌هاي‌ باستانى‌ ربط و هَنگَروان‌ واقع‌ در اين‌ دهستان‌ در شمار آثار تاريخى‌ به‌ ثبت‌ رسيده‌ است‌ (مشكوتى‌، 308؛ نيز نك: فرهنگ‌، 12/50 - 51، 128).
روستايى‌ نيز با نام‌ برادوست‌ در خاك‌ عثمانى‌ قرار داشته‌ است‌ (مشيرالدوله‌، 163) كه‌ پس‌ از استقلال‌ عراق‌ (1339ق‌/1921م‌) از تركيه‌ جدا و جزو خاك‌ عراق‌ شد (نقشة راهنما...؛ نقشة سياحتى‌...؛ اشميت‌، 149). همچنين‌ برادوست‌ نام‌ قبيله‌اي‌ از قبايل‌ زيبار كُرد است‌ كه‌ در ايران‌، عراق‌ و تركيه‌ پراكنده‌اند (اسكندربيك‌، 2/1304، 1305؛ دُرّه‌، 85، 213؛ عزاوي‌، 2/195، 196؛ اشميت‌، 127، 150). در شرف‌نامه‌ به‌ فرمانروايان‌ اين‌ قبيله‌ به‌ تفصيل‌ اشاره‌ شده‌ است‌ (بدليسى‌، 382-386؛ نيز نك: زكى‌، 388-389).
مآخذ: اسكندربيك‌ منشى‌، عالم‌ آراي‌ عباسى‌، به‌ كوشش‌ محمداسماعيل‌ رضوانى‌، تهران‌، 1377ش‌؛ اسكندري‌نيا، ابراهيم‌، ساختار سازمان‌ ايلات‌ و شيوة معيشت‌ عشاير آذربايجان‌ غربى‌، اورميه‌، 1366ش‌؛ اشميت‌، د. آ.، رحلة الى‌ رجال‌ شجعان‌ فى‌ كردستان‌، ترجمة جرجيس‌ فتح‌الله‌، بيروت‌، 1964م‌؛ افشار، على‌، «شورش‌ شيخ‌ عبيدالله‌»، همراه‌ تاريخ‌ افشار (نك: هم، افشار محمودلو)؛ افشار سيستانى‌، ايرج‌، نگاهى‌ به‌آذربايجان‌ غربى‌، تهران‌، 1369ش‌؛ افشار محمودلو، عبدالرشيد، تاريخ‌ افشار، به‌كوشش‌ محمود راميان‌ و پرويز شهريار افشار، تبريز، 1345-1346ش‌؛ بدليسى‌، شرف‌خان‌، شرف‌نامه‌، به‌ كوشش‌ محمدعباسى‌، تهران‌، 1343ش‌؛ پاپلى‌ يزدي‌، محمدحسين‌، فرهنگ‌ آباديها و مكانهاي‌ مذهبى‌ كشور، مشهد، 1367ش‌؛ پدرام‌، محمود، «بر فراز دم‌ دم‌»، هنر و مردم‌، تهران‌، 1354ش‌، شم 151؛ تمدن‌، محمد، اوضاع‌ ايران‌ در جنگ‌ اول‌ يا تاريخ‌ رضائيه‌، تهران‌، 1350ش‌؛ جعفري‌، عباس‌، رودها و رودنامة ايران‌، تهران‌، 1376ش‌؛ دُرّه‌، محمود، القضية الكردية، بيروت‌، 1966م‌؛ دهقان‌، على‌، سرزمين‌ زردشت‌، تهران‌، 1348ش‌؛ زكى‌، محمدامين‌، تاريخ‌ الدول‌ و الامارات‌ الكردية فى‌ العهد الاسلامى‌، ترجمة محمدعلى‌ عونى‌، قاهره‌، 1367ق‌/ 1948م‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ (1375ش‌)، شناسنامة آباديهاي‌ كشور، شهرستان‌ اورميه‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1376ش‌؛ همان‌، نقشة آباديها، استان‌ آذربايجان‌ غربى‌، 1379ش‌؛ عزاوي‌، عباس‌، عشائر العراق‌، قم‌، 1370ش‌/1411ق‌؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديهاي‌ كشور (نازلو)، سازمان‌ جغرافيايى‌ نيروهاي‌ مسلح‌، تهران‌، 1375ش‌؛ مشكوتى‌، نصرت‌الله‌، فهرست‌ بناهاي‌ تاريخى‌ و اماكن‌ باستانى‌ ايران‌، تهران‌، 1349ش‌؛ مشكور، محمدجواد، نظري‌ به‌ تاريخ‌ آذربايجان‌ و آثار باستانى‌ و جمعيت‌شناسى‌ آن‌، تهران‌، 1349ش‌؛ مشيرالدولة تبريزي‌، جعفر، رسالة تحقيقات‌ سرحديه‌، به‌ كوشش‌ محمد مشيري‌، تهران‌، 1348ش‌؛ نشرية دفتر تقسيمات‌ كشوري‌، معاونت‌ سياسى‌ اجتماعى‌ وزارت‌ كشور، تهران‌، 1379ش‌، شم 2؛ نقشة راهنماي‌ عراق‌، گيتاشناسى‌، تهران‌، 1365ش‌، شم 184؛ نقشة سياحتى‌ و گردشگري‌ استان‌ آذربايجان‌ غربى‌، گيتاشناسى‌، تهران‌، 1380ش‌، شم 348؛ هدايت‌، رضا قلى‌، ملحقات‌ روضة الصفا، تهران‌، 1339ش‌. كريم‌ شريعت‌