بِرّ، ديوان‌، از مؤسسات‌ خيرية دولتى‌ كه‌ به‌ دست‌ على‌ بن‌ عيسى‌ ابن‌ جراح‌، وزير مقتدر، خليفة عباسى‌ بنياد نهاده‌ شد. على‌ بن‌ عيسى‌ كه‌ خود اهل‌ خيرات‌ بود و بخش‌ مهمى‌ از درآمد خويش‌ را بدان‌ كارها اختصاص‌ مى‌داد، در 301ق‌/914م‌ موافقت‌ خليفه‌ را براي‌ تأسيس‌ ديوانى‌ كه‌ بر امور خيريه‌ و صدقات‌ نظارت‌ داشته‌ باشد، به‌ دست‌ آورد و «ديوان‌ البر» را بنياد نهاد. هستة اصلى‌ منابع‌ مالى‌ اين‌ ديوان‌، اراضى‌ خالصة سواد عراق‌ بود كه‌ وقف‌ ديوان‌ شد تا درآمدش‌ به‌ مصرف‌ حفظ مرزهاي‌ اسلام‌ و نگهداري‌ و بازسازي‌ حرمين‌ شريفين‌ برسد (صابى‌، 310-311؛ صفدي‌، 11/370؛ ياقوت‌، 14/70). بعضى‌ از محققان‌ گردآوري‌ زكات‌ و نظارت‌ بر آن‌ را نيز احتمالاً از وظايف‌ اين‌ ديوان‌ دانسته‌اند (لوكه‌ گارد، 163 ؛ نيز نك: بُوِن‌، .(129 به‌ نظر مى‌رسد كه‌ اين‌ ديوان‌ به‌ ديوان‌ البر و الصدقات‌ نيز نامبردار بوده‌ است‌ (لوكه‌گارد، همانجا؛ نيز نك: ابوعلى‌ مسكويه‌، 5/220). از وجود و فعاليت‌ چنين‌ ديوانى‌ در دوران‌ پس‌ از خلافت‌ مقتدر نشانى‌ در دست‌ نيست‌.
مآخذ: ابوعلى‌ مسكويه‌، تجارب‌ الامم‌، به‌ كوشش‌ ابوالقاسم‌ امامى‌، تهران‌، 1377ش‌؛ صابى‌، هلال‌، الوزراء، به‌ كوشش‌ عبدالستار احمد فراج‌، قاهره‌، 1958م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌ كوشش‌ هلموت‌ ريتر، ويسبادن‌، 1988م‌؛ ياقوت‌، ادبا؛ نيز:
, H., The Life and Times of Ali Ibn q e s H , Cambridge, 1928; Lokkegaard, F., Islamic Taxation, Copenhagen, 1959.
ناديا برگ‌نيسى‌