بَدَخْشى‌، ملامحمد (د 922ق‌ يا 923ق‌/1516 يا 1517م‌)، از صوفيان‌ حنفى‌ سلسلة نقشبنديه‌. نسبت‌ وي‌ به‌ صورت‌ بَلَخشى‌ نيز آمده‌ (نك: غزّي‌، 1/89؛ نبهانى‌، 1/294).
او در بدخشان‌ به‌ دنيا آمد و همانجا نزد عمويش‌ به‌ آموختن‌ بخشى‌ از قرآن‌ پرداخت‌ (غزي‌، همانجا؛ نبهانى‌، 1/295؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، 358). پس‌ از آن‌ به‌ دمشق‌ رفت‌ و در آنجا به‌ جمع‌ مريدان‌ مولانا زاده‌ شيخ‌ محمد عبدالله‌ اتراري‌، مشهور به‌ «ابن‌ مولى‌ اتراري‌» از خلفاي‌ شيخ‌ عبيدالله‌ احرار (د 895ق‌/1490م‌) پيوست‌ و پس‌ از وفات‌ شيخ‌ با عنوان‌ خليفة او به‌ ارشاد مريدان‌ پرداخت‌ و طريق‌ ترك‌ دنيا و تجرد را در پيش‌ گرفت‌ (سعدالدين‌، 2/584 - 585؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، 357؛ غزي‌، همانجا؛ خانى‌، 172).
بدخشى‌ را از معتقدان‌ محيى‌الدين‌ ابن‌ عربى‌ دانسته‌اند (غزي‌، همانجا)، و نيز گفته‌اند كه‌ وي‌ بر خواطر وقوف‌ داشت‌ و بدون‌ سعى‌ در كسب‌ علوم‌ ظاهري‌، از طريق‌ كشف‌ و الهام‌ به‌ حقايقى‌ دست‌ يافته‌ بود و به‌ همين‌ دليل‌، مريدان‌ خود را از مطالعه‌ و تحصيل‌ علوم‌ ظاهري‌ منع‌ مى‌كرد (طاش‌ كوپري‌زاده‌، 357- 358؛ غزي‌، 1/89 -90؛ نبهانى‌، 1/294- 295). خواجه‌محمدقاسم‌(از نوادگان‌ خواجه‌عبيدالله‌احرار) كه‌ با ملامحمد بدخشى‌ و ملااسماعيل‌ شروانى‌ (د 942ق‌/1535م‌) از مريدان‌ خواجه‌ عبيدالله‌ احرار در دمشق‌ مصاحبت‌ داشته‌، از اختلاف‌ نظر آن‌ دو دربارة فراگيري‌ علوم‌ ظاهري‌ و همچنين‌ از ارتباط ميان‌ آن‌ دو و اشتياق‌ ملااسماعيل‌ به‌ ديدار ملامحمد ياد كرده‌ است‌ (نك: سعدالدين‌، 2/585 -586؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، غزي‌، همانجاها).
سلطان‌ سليم‌ عثمانى‌ هنگام‌ فتح‌ دمشق‌ دوبار در مجلس‌ بدخشى‌ حاضر شد كه‌ در بار دوم‌ شيخ‌ سطان‌ را به‌ رعايت‌ حقوق‌ مردم‌ سفارش‌ كرد (نك: ابن‌ طولون‌، اعلام‌...، 287- 288؛ سعدالدين‌، 2/586؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، 357؛ غزي‌، 1/89؛ خانى‌، همانجا).
از آنجا كه‌ بدخشى‌ مخالف‌ فراگيري‌ علوم‌ و نيز مطالعة كتب‌ بود، طبعاً اثري‌ از خود برجاي‌ نگذاشته‌ است‌. از احوال‌ مريدان‌ و خلفاي‌ وي‌ نيز اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. وي‌ در قبرستان‌ صالحيه‌ دمشق‌ در پايين‌ قبر ابن‌ عربى‌ (د 638ق‌/1240م‌) به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (نك: ابن‌ طولون‌، القلائد...، 1/122؛ «دائرة المعارف‌...1»، .(V/293
مآخذ: ابن‌ طولون‌، محمد، اعلام‌ الوري‌، به‌ كوشش‌ محمد احمد دهمان‌، دمشق‌، 1383ق‌/1964م‌؛ همو، القلائد الجوهرية، به‌ كوشش‌ محمد احمد دهمان‌، دمشق‌، 1401ق‌/1980م‌؛ خانى‌ خالدي‌ نقشبندي‌، عبدالمجيد، الحدائق‌ الوردية، دمشق‌، 1308ق‌؛ سعدالدين‌، محمد، تاج‌ التواريخ‌، استانبول‌، 1280ق‌؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، احمد، الشقائق‌ النعمانية، به‌ كوشش‌ احمد صبحى‌ فرات‌، استانبول‌، 1405ق‌؛ غزي‌، محمد، الكواكب‌ السائرة، به‌ كوشش‌ جبرائيل‌ سليمان‌ جبور، بيروت‌، 1364ق‌/1945م‌؛ نبهانى‌، يوسف‌، جامع‌ كرامات‌الاولياء، به‌كوشش‌ ابراهيم‌ عطوه‌ عوض‌، قاهره‌،1409ق‌/ 1989م‌؛ نيز:
T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1922.
محمدجواد شمس‌