responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 11  صفحه : 4578
بخش‌
جلد: 11
     
شماره مقاله:4578


بَخْش‌ واحدي‌ در تقسيمات‌ كشوري‌ ايران‌ كه‌ قسمتى‌ از يك‌ شهرستان‌، و خود در برگيرندة چند دهستان‌ است‌. واژة بخش‌ در زبان‌ فارسى‌ به‌ معناي‌ حصّه‌، نصيب‌، قسمت‌، بهر، بهره‌، جزء، پاره‌ و... آمده‌ است‌ (نك: برهان‌...، نيز لغت‌نامه‌... ).
به‌كارگيري‌ واژة بخش‌ به‌ معناي‌ متعارف‌ آن‌ نخستين‌بار پس‌ از تصويب‌ قانون‌ تقسيمات‌ كشوري‌ در 16 آبان‌ 1316 متداول‌ شد (نك: مجموعه‌ قوانين‌ سال‌...، 62). بر طبق‌ اين‌ قانون‌، كشور ايران‌ از لحاظ تقسيمات‌ كشوري‌ به‌ 5 واحد تقسيم‌ شد كه‌ عبارت‌ بودند از: استان‌، شهرستان‌، بخش‌، دهستان‌ و ده‌؛ كه‌ به‌ ترتيب‌ تحت‌ ادارة يك‌ نفر استاندار، فرماندار، بخشدار، دهدار و كدخدا بوده‌ است‌ (نك: همان‌، 64). تا پيش‌ از اين‌ قانون‌، كشور ايران‌ از نظر تقسيمات‌ كشوري‌ به‌ ايالات‌ كه‌ هر يك‌ از آنها داراي‌ چند ولايت‌ و هر ولايت‌ داراي‌ تقسيمات‌ كوچك‌تري‌ كه‌ بلوك‌ خوانده‌ مى‌شد و خود متشكل‌ از چندين‌ ده‌ بود، تقسيم‌ مى‌شد. فرمانرواي‌ ايالت‌ را والى‌ يا فرمانفرما و فرمانرواي‌ ولايت‌ را حاكم‌ يا حكمران‌ و فرمانرواي‌ بلوك‌ را نايب‌ الحكومه‌ مى‌ناميدند و امور عمومى‌ هر ده‌ را شخصى‌ به‌ نام‌ كدخدا كه‌ از جانب‌ نايب‌ الحكومه‌ برگزيده‌ مى‌شد، به‌ عهده‌ داشت‌ (بديعى‌، 2/221).
در تبصرة 2 از مادة 2 قانون‌ تقسيمات‌ كشوري‌ مصوب‌ 16 آبان‌ ماه‌ 1316 پيش‌بينى‌ شده‌ بود كه‌ وزارت‌ كشور مى‌تواند با تصويب‌ هيأت‌ وزيران‌، تقسيمات‌ داخلى‌ كشور را بر حسب‌ نياز تغيير دهد (نك: مجموعه‌ قوانين‌ سال‌، همانجا). به‌ همين‌ سبب‌ در طى‌ زمان‌ تغييرات‌ بسياري‌ در شمار و حدود تقسيمات‌ كشوري‌ به‌ عمل‌ آمد؛ از جمله‌ در 1339ش‌ به‌ موجب‌ قانون‌ ديگري‌، كشور ايران‌ به‌ 14 استان‌ و 6 فرمانداري‌ كل‌، 139 فرمانداري‌ و 449 بخشداري‌ تقسيم‌ گرديد و در سالهاي‌ بعد، شمار بخشها به‌ 459 و سپس‌ به‌ 470 افزايش‌ يافت‌ (بديعى‌، 2/223-224).
در تيرماه‌ 1362 قانون‌ تعاريف‌ و ضوابط تقسيمات‌ كشوري‌ از تصويب‌ مجلس‌ شوراي‌ اسلامى‌ گذشت‌. در مادة اول‌ اين‌ قانون‌ عناصر تقسيمات‌ كشوري‌، روستا، دهستان‌، شهر، بخش‌، شهرستان‌ و استان‌ تعيين‌ شده‌ بود و بخش‌ از لحاظ سلسله‌ مراتبى‌ در اين‌ قانون‌ هم‌، مانند قانون‌ 1316ش‌ در درجة سوم‌ قرار گرفت‌. در مادة 6 قانون‌ اخير، بخش‌ به‌ اين‌ صورت‌ تعريف‌ شده‌ است‌: «بخش‌ واحدي‌ است‌ از تقسيمات‌ كشوري‌ كه‌ داراي‌ محدودة جغرافيايى‌ معين‌ بوده‌ و از به‌ هم‌ پيوستن‌ چند دهستان‌ همجوار مشتمل‌ بر چندين‌ مزرعه‌، مكان‌، روستا و احياناً شهر كه‌ در آن‌ عوامل‌ طبيعى‌ و اوضاع‌ اجتماعى‌، فرهنگى‌، اقتصادي‌ و سياسى‌، واحد همگنى‌ را به‌ وجود مى‌آورد، به‌ نحوي‌ كه‌ با در نظر گرفتن‌ تناسب‌ وسعت‌،... امكانات‌ طبيعى‌ و استعدادهاي‌ اجتماعى‌ و توسعة امور رفاهى‌ و اقتصادي‌ آن‌ تسهيل‌ گردد» ( مجموعه‌ قوانين‌ و مقررات‌...، 220، 221).
به‌ موجب‌ تبصره‌هاي‌ همين‌ ماده‌ قانون‌، حداقل‌ جمعيت‌ بخش‌ بدون‌ احتساب‌ جمعيتهاي‌ شهري‌ با تراكم‌ زياد 30 هزار نفر و با تراكم‌ متوسط 20 هزار نفر تعيين‌ شده‌ است‌ كه‌ در نقاط كم‌ تراكم‌ تا حداقل‌ 12 هزار نفر با تصويب‌ هيأت‌ وزيران‌، و در موارد استثنائى‌ و با تصويب‌ مجلس‌ مى‌تواند كمتر از آن‌ هم‌ باشد (همان‌، 221). در 1375ش‌ در سطح‌ كشور ايران‌ جمعاً 680 بخش‌ وجود داشته‌ است‌ ( سرشماري‌...، 15).
مآخذ: بديعى‌، ربيع‌، جغرافياي‌ مفصل‌ ايران‌، تهران‌، 1362ش‌؛ برهان‌ قاطع‌، محمدحسين‌ بن‌ خلف‌ تبريزي‌، به‌ كوشش‌ محمدمعين‌، تهران‌، 1342ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ (1375ش‌)، شناسنامة بخشهاي‌ كشور، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1376ش‌؛ لغت‌نامة دهخدا؛ مجموعه‌ قوانين‌ سال‌ 1316، وزارت‌ كشور، تهران‌، 1316ش‌؛ مجموعه‌ قوانين‌ و مقررات‌ مربوط به‌ وزارت‌ كشور (از آغاز پيروزي‌ انقلاب‌ اسلامى‌ تا پايان‌ 1369ش‌) وزارت‌ كشور، تهران‌، 1370ش‌.
محمدحسن‌ گنجى‌

 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 11  صفحه : 4578
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست