بُخاري‌، ابوالمعالى‌ علاءالدين‌ محمد بن‌ عبدالباقى‌ (د اواخر سدة 10ق‌/16م‌)، خطيب‌ مدينه‌ و نويسندة كتابى‌ در فضايل‌ حبشيان‌. همة اطلاعات‌ ما دربارة زندگى‌ اين‌ دانشمند، به‌ آگاهيهايى‌ كه‌ حاجى‌ خليفه‌ داده‌، منحصر است‌. به‌ گفتة وي‌، بخاري‌ خطيب‌ مدينه‌، و مردي‌ فاضل‌ بود؛ در 991ق‌ كتابى‌ به‌ نام‌ الطراز المنقوش‌ فى‌ محاسن‌ الحبوش‌ نگاشت‌ و به‌ شريف‌ مكة مكرمه‌ تقديم‌ كرد. اين‌ كتاب‌ به‌ تقليد از دو اثر سيوطى‌ به‌ نامهاي‌ رفع‌ شأن‌ الحبشان‌ و ازهار العروش‌ تأليف‌ شده‌ است‌ (2/1109؛ نيز نك: بغدادي‌، 2/256؛ قس‌: زركلى‌، 6/184، كه‌ تاريخ‌ تأليف‌ كتاب‌ را 993ق‌ آورده‌ است‌).
الطراز المنقوش‌ كه‌ گويا نزهة الناظر و سلوة الخاطر (زركلى‌، همانجا) و عقد الفرائد فيما نظم‌ من‌ الفوائد (كحاله‌، 10/123) نيز خوانده‌ مى‌شد، بنا به‌ فهرستى‌ كه‌ در مقدمة آن‌ آمده‌ است‌، اساساً در فضيلت‌ حبشيان‌، و شامل‌ 4 باب‌ است‌: باب‌ اول‌ دربارة حبشيان‌ پيش‌ از اسلام‌ و سبب‌ سياهى‌ پوستشان‌، در 3 فصل‌: 1. احاديثى‌ كه‌ بر فضل‌ آنان‌ دلالت‌ دارد، 2. حبشيان‌ در قرآن‌، 3. شادمانى‌ حبشيان‌ در مسجدالنبى‌؛ باب‌ دوم‌ در بارة نجاشى‌، در 4 فصل‌: 1. دربارة نام‌ و فضايل‌ او، 2. هجرت‌مسلمانان‌به‌حبشه‌، 3.ام‌حبيبه‌ و همسري‌با حضرت‌پيامبر(ص‌)، 4. هدايايى‌ كه‌ ميان‌ حضرت‌ پيامبر(ص‌) و نجاشى‌ رد و بدل‌ شد، وفات‌ نجاشى‌؛ باب‌ سوم‌ دربارة صحابة حبشى‌نژاد در 4 فصل‌: 1. بردگان‌ حبشى‌ پيامبر(ص‌)، 2. زنان‌ صحابى‌ حبشى‌، 3. حبشيانى‌ كه‌ بردة صحابه‌ بودند، 4. پيوند با قريشيان‌ يا حبشيهاي‌ دو رگه‌؛ باب‌ چهارم‌ دربارة اهل‌ ادب‌ در 4 فصل‌ (فلوگل‌، .(698-699
پيداست‌ كه‌ نگارش‌ كتاب‌ دربارة حبشيان‌، سنتى‌ ديرپا بوده‌ است‌، چنانكه‌ فلوگل‌ به‌ 3 نويسنده‌ كه‌ در اين‌ باب‌ آثاري‌ داشته‌اند، اشاره‌ كرده‌ است‌: 1. ابوبكر ابن‌ مرزبان‌، 2. عبدالرحمان‌ ابن‌ جوزي‌، 3. عبدالنافع‌ مدنى‌ (ص‌ .(698 افزون‌ بر اين‌، چنانكه‌ گفته‌ شد، بخاري‌ هم‌ كتاب‌ خود را براساس‌ دو اثر ديگر از سيوطى‌ نگاشته‌ بوده‌ است‌.
الطراز المنقوش‌ را وايس‌ وايلر1 در 1924م‌ به‌ آلمانى‌ برگرداند. بطرس‌ ايليا نيز در 1978م‌ اين‌ كتاب‌ را تصحيح‌ كرد و به‌ عنوان‌ رسالة دكتري‌ خود در بيروت‌ به‌ چاپ‌ رساند. دو خلاصه‌ نيز از آن‌ موجود است‌: يكى‌ در كتابخانة بادليان‌، و ديگري‌ آن‌ است‌ كه‌ نورالدين‌ حلبى‌ (د 1044ق‌) تدارك‌ ديده‌، و در قاهره‌ (1307ق‌) به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ II/519) S, GAL, ; 2 .(EI
از الطراز المنقوش‌ نسخه‌هاي‌ خطى‌ متعددي‌ در دست‌ است‌: بروكلمان‌ 7 نسخه‌ را معرفى‌ كرده‌ است‌ S) ، GAL, همانجا). افزون‌ بر آنها، نسخه‌هايى‌ در بغداد (جبوري‌، 4/198-199)، دانشگاه‌ آمريكايى‌ بيروت‌ (خوري‌، 446)، دانشگاه‌ پرينستون‌ (حتى‌، و نسخه‌هايى‌ در تركيه‌ (ششن‌، 255)، گوتا ( پرچ‌،شم و برلين‌ ( آلوارت‌،شم 6118 ؛ نيز نك: II/504 نيز يافت‌ مى‌شود.
مآخذ: بغدادي‌، هديه‌؛ جبوري‌، عبدالله‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربية فى‌ مكتبة الاوقاف‌ العامة فى‌ بغداد، بغداد، 1974م‌؛ حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ خوري‌، يوسف‌، المخطوطات‌ العربية الموجودة فى‌ مكتبة الجامعة الاميركية فى‌ بيروت‌، بيروت‌، 1985م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ ششن‌، رمضان‌، مختارات‌ من‌ المخطوطات‌ العربية النادرة فى‌ مكتبات‌ تركيا، استانبول‌، 1997م‌؛ كحاله‌، عمر رضا، معجم‌المؤلفين‌، بيروت‌، 1376ق‌/1957م‌؛ نيز:
Ahlwardt; EI 2 ; Fl O gel, G., X Einige geographische und ethnographische Handschriften der Refa Q ja... n , ZDMG, 1862, vol. XVI; GAL; GAL, S; Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts, Princeton, 1938; Pertsch.
آذرتاش‌ آذرنوش‌