بايِنْگان، يا بايَنگان، بخش و شهري در شهرستان پاوه (استان كرمانشاه). بانيكان نيز ظاهراً صورت تصحيف شدة اين كلمه است كه گاه در منابع رسمى ديده مىشود (نك: دايرةالمعارف...، 1/387). بخش باينگان: اين بخش يكى از بخشهاي سهگانة پاوه با وسعتى حدود 591 كم2 است كه از شمال به نوسود و حومة پاوه، از خاور و جنوب به جوانرود و از باختر به كشور عراق محدود مىگردد ( سازمان...،46؛ افشار، 2/1523؛ فرهنگ جغرافيايى آباديها، 25). بيش از 2 3 خاك اين بخش را ارتفاعات فراگرفته كه شامل ماكووان ( 630،2متر)، گزن ( 330،2متر)، اوته ( 220،2متر)، بَلْهَس ( 160،2متر)، زرد داوئى، كله خانى، راگا، گَرمَزناب و شش دول است (همانجا؛ جعفري، كوهها...، 83، 113، 271، 361، 441، 457، 472). بخش باينگان در حوضة شمال باختري استان قرار گرفته است و آب و هواي نيمه مرطوب دارد. اهم رودهاي آن شامل زيمكان (160 كم) كه پس از پيوستن رود چم زريسك (آب زرشك) به آن به رودخانة سيروان مىريزد، لِيَله (73 كم)، چَمِ مرّه خيل (30 كم)، آب سفيد برگ، آب خليفه و آب لَرَن است (همو، رودها...، 77، 83، 89، 191-192، 259-261، 440؛ فرهنگ جغرافيايى آباديها، همانجا). رودهاي دودان و باينگان نيز در همين ناحيه جريان دارند (رزمآرا، 59، 60). نواحى مختلف اين بخش براي رويش انواع گياهان دارويى و صنعتى مساعد است. در اين منطقة كوهستانى جنگلهاي تنك نيز ديده مىشود. جانوران گوناگون و پرندگان مختلفى نيز حيات وحش اين ناحيه را تشكيل مىدهند ( فرهنگجغرافيايى آباديها، 25-26؛ افشار، 1/149). بخش باينگان در 1375ش داراي 154 ،12نفر ( 439،2خانوار) جمعيت، شامل 057 ،6مرد و 097 ،6زن بود. نسبتهاي باسوادي و شغلى در اين بخش به ترتيب 62% و 7/15% گزارش شده است ( سرشماريعمومى، شناسنامه، 6، 9، 12). درآمد مردم اين بخش برپاية كشاورزي، دامداري، باغداري و كارگري سادهاست ( فرهنگاقتصادي،«2/76»؛ فرهنگ جغرافيايى آباديها، 26). آب كشاورزي بخش باينگان از رودخانه، چاههاي عميق و چشمه تأمين مىشود. انواع محصولات كشاورزي، پرورش طيور به طريق سنتى، فرآوردههاي دامى و لبنى - كه جنبة صادرات نيز دارد - و صنايع دستى، از اهم توليدات اين منطقه به شمار مىرود (همانجا؛ فرهنگ اقتصادي، «2/76- 5/76»). در 1366ش اين بخش داراي 062 ،1خانوار ( 492،5نفر) عشاير كوچندة ييلاقى و 123 ،1خانوار ( 864،5نفر) عشاير كوچندة قشلاقى - از ايل كرد نژاد جاف - بود ( سرشمارياجتماعى...، 21؛ افشار، 2/1274). اهالى باينگان از اهل سنت (شافعى) هستند و زبانشان كردي است كه به لهجة جافى تكلم مىكنند ( فرهنگجغرافيايى آباديها، همانجا؛ ولدبيگى، 3). در خلال جنگ عراق و ايران، باينگان از جمله مناطقى بود كه آسيب فراوان ديد و 50% از ساختمانهاي اين بخش ويران شد و بيشتر روستاهاي آن از سكنه تهى گرديد (همانجا؛ اهم فعاليتها...، 311). اين بخش شامل 3 دهستان به نامهاي ماكوان، كلاشى و شيوهسر است ( سازمان،همانجا؛ آمارنامه...، 26). گفتنى است، قرآنى كه كتابت آن به حدود 300 سال پيش باز مىگردد، در روستاي مير عبدلى، يكى از آباديهاي بخش باينگان نگهداري مىشود (افشار، 1/503 - 505). شهرباينگان: اين شهرمركز بخشباينگاناست و در 24 كيلومتري جنوب باختري پاوه، در منطقهاي كوهستانى، با ارتفاع 300 ،1متر از سطح دريا، و در 35 عرض شمالى و 46 و 15 طول شرقى قرار گرفته است ( فرهنگجغرافيايى آباديها، ولدبيگى، همانجاها؛ مفخم، 59؛ پاپلى، 93؛ قس: فرهنگ جغرافيايى ايران، 5/47). قدمت تاريخى شهر به دورة زنديه (1162-1209ق) باز مىگردد. طوايف «بادنيانِ» عراق، هستة اولية جمعيت باينگان را تشكيل مىداده، و شهر كنونى، ييلاق آنها محسوب مىشده است. به تدريج طوايفى در اين محل ساكن شدند و نام آن را از بادنيان به باينگان تغيير دادند. شهر در منطقة پايكوهى قرار گرفته، و كوههاي شاهو، راگا و ماكوان مشرف بر آن است. درة زيباي سحور در شمال شهر واقع، و شعبهاي از رود مرّه خيل در آن جاري است (جعفري، كوهها، 271، 502؛ فرهنگ جغرافيايى آباديها، 26، 27). رود چممرهخيل از جنوب باينگان مىگذرد و به رود مرزي سيروان مىريزد. چشمههاي دائمى چاوك و گرماب در نزديكى شهر واقع است و مردم از آب آنها، از طريق لولهكشى، استفاده مىكنند. آب و هواي باينگان نسبتاً سرد و نيمه مرطوب است و درجة سرماي آن تا 26- نيز گزارش شده، و ميزان بارش سالانه تا 590 ميلىمتر به ثبت رسيده است (همانجا؛ جعفري، رودها، 191-192). جمعيت باينگان در اوايل دهة 1330ش بالغ بر 538 نفر بود ( فرهنگجغرافيايى ايران، همانجا) كه در 1370ش به 477 ،1نفر (298 خانوار) و در 1375ش به 866 ،1نفر (398 خانوار) شامل 956 مرد و 910 زن، افزايش يافت. نسبتهاي باسوادي و اشتغال در اين شهر به ترتيب حدود 9/78% و 4/24% ثبت شده است ( آمارنامه،66؛ سرشماري عمومى، نتايج، چهل). اين شهر در 1367ش 204 خانوار بهره بردار كشاورزي داشته است ( فرهنگآباديها...، 100). مآخذ: آمارنامة استان كرمانشاه (1374ش)، سازمان برنامه و بودجة استان كرمانشاه، تهران، 1376ش؛ افشار سيستانى، ايرج، كرمانشاهان و تمدن ديرينة آن، تهران، 1371ش؛ اهم فعاليتهاي بازسازي و نوسازي مناطق جنگزده (در سال 1361 و 1362ش)، دبيرخانة ستاد مركزي بازسازي و نوسازي مناطق جنگزده، تهران، 1363ش؛ پاپلى يزدي، محمدحسين، فرهنگ آباديها و مكانهاي مذهبى كشور، مشهد، 1367ش؛ جعفري، عباس، رودها و رودنامة ايران، تهران، 1376ش؛ همو، كوهها و كوهنامة ايران، تهران، 1368ش؛ دايرةالمعارف فارسى؛ رزمآرا، على، جغرافياي نظامى ايران (كردستان)، تهران، 1320ش؛ سازمان تقسيمات كشوري جمهوري اسلامى ايران، وزارت كشور، تهران، 1376ش؛ سرشماري اجتماعى - اقتصادي عشاير كوچنده (1366ش)، جمعيت عشايري دهستانها، كل كشور، مركز آمار ايران، تهران، 1368ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن (1375ش)، شناسنامة دهستانهاي كشور، استان كرمانشاه، مركز آمار ايران، تهران، 1376ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن (1375ش)، نتايج تفصيلى، شهرستان پاوه، مركز آمار ايران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ آباديهاي كشور، سرشماري عمومى كشاورزي (1367ش)، استان باختران، مركز آمار ايران، تهران، 1369ش؛ فرهنگ اقتصادي دهات و مزارع، شهرستان پاوه، جهادسازندگى، تهران، 1363ش؛ فرهنگ جغرافيايى آباديهاي كشور (قصر شيرين)، سازمان جغرافيايى نيروهاي مسلح، تهران، 1373ش، ج 45؛ فرهنگ جغرافيايى ايران (آباديها)، استان 5 كردستان، دايرة جغرافيايى ستاد ارتش، تهران، 1331ش؛ مفخم پايان، لطفالله، فرهنگ آباديهاي ايران، تهران، 1339ش؛ ولدبيگى، بهرام، تاريخ سياسى اجتماعى پاوه و اورامانات، تهران، 1369ش. كريم شريعت