بانو گُشَسْب‌ْنامه‌، منظومه‌اي‌ به‌ فارسى‌ از سراينده‌اي‌ نامعلوم‌ در بحر متقارب‌، در حدود 989 بيت‌ كه‌ دربارة بانوگشسب‌، مشهور به‌ «سوار»، يكى‌ از دختران‌ رستم‌ سروده‌ شده‌ است‌. بانوگشسب‌ از پيوند رستم‌ و خالة كيقباد زاده‌ شد ( مجمل‌ التواريخ‌...، 25) و او خود به‌ اين‌ گوهر و تبار والا سخت‌ مى‌نازيد ( بانوگشسب‌نامه‌، 33). او چهره‌اي‌ دل‌انگيز داشت‌ و با زيبايى‌ خويش‌ بسياري‌ را واله‌ و شيفتة خود ساخته‌ بود (همان‌، 67)؛ با اينهمه‌، در جنگاوري‌ و شكار نيز بى‌نظير بود (همان‌، 62).
ژول‌ مول‌ او را با برونهيلد، ملكة مغرور ايسلند مقايسه‌ كرده‌ است‌ (نك: ص‌ 49). بانوگشسب‌ خواستگاران‌ فراوانى‌ چون‌ فغفور، قيصر، خاقان‌ و بسياري‌ از بزرگان‌ ايران‌ داشت‌ كه‌ رستم‌ از آنهمه‌، گيو پسر گودرزكشوادان‌ را برگزيد و دختر به‌ او داد (فردوسى‌، 3/258). بانوگشسب‌ در جنگ‌ كينه‌ توزانة بهمن‌ پسر اسفنديار با خاندان‌ رستم‌ در سيستان‌، در برابر او ايستاد و دليريها كرد (ايرانشاه‌، 245- 248).
سرايندة بانوگشسب‌نامه‌ شناخته‌ نيست‌. وي‌ حتى‌ زمانى‌ كه‌ به‌ سروده‌هاي‌ خويش‌ مى‌بالد و از گردآوري‌ داستان‌ سخن‌ مى‌گويد، از خويش‌ نام‌ نمى‌برد (ص‌ 65) و از ثنا و آفرين‌ او در آغاز داستان‌ چهارم‌، بر حضرت‌ محمد(ص‌) و آل‌ او، برمى‌آيد كه‌ وي‌ مسلمان‌ و شيعى‌ بوده‌ است‌.
بانوگشسب‌نامه‌ شامل‌ 4 داستان‌ است‌: «رزم‌ بانوگشسب‌ و فرامرز با رستم‌» كه‌ به‌ صورت‌ ناشناس‌ به‌ نبرد آمده‌ است‌ (همانجا)، «به‌ شكار رفتن‌ بانوگشسب‌ و فرامرز»، «جنگ‌ بانوگشسب‌ با خواستگاران‌ هندي‌» و «جنگ‌ پهلوانان‌ ايران‌ با يكديگر بر سر خواستگاري‌ از بانوگشسب‌». اين‌ داستانها در بردارندة پاره‌اي‌ از روايات‌ زندگى‌ بانوگشسب‌ پيش‌ از مرگ‌ رستم‌ است‌ (همان‌، 25، 44، 58، 65). همين‌ امر، اين‌ نظر را قوت‌ بخشيده‌ است‌ كه‌ داستان‌ بانوگشسب‌نامه‌، از روايتى‌ مفصل‌ سرچشمه‌ گرفته‌ است‌ (مول‌، 50 -51).
سبك‌ بيان‌ اين‌ اثر، ساده‌ و جنبه‌هاي‌ توصيفى‌ آن‌ بسيار است‌ و سراينده‌ در وصف‌ مجالس‌ بزم‌ و يا صحنه‌هاي‌ رزم‌ از تمثيل‌ نيز بهره‌ مى‌گيرد، تا جايى‌ كه‌ جنبه‌هاي‌ روايى‌ داستان‌ بر خصوصيات‌ حماسى‌ آن‌ غلبه‌ مى‌يابد (ص‌ 57 - 58).
از بانوگشسب‌نامه‌، دست‌نوشته‌هاي‌ چندي‌ باقى‌ است‌ كه‌ قديم‌ترين‌ آنها مربوط به‌ 1077ق‌/1666م‌ است‌ (نك: منزوي‌، 4/2655). اين‌ منظومه‌ يك‌ بار در بمبئى‌ در 1324ق‌/1906م‌، همراه‌ فرامرزنامه‌، به‌ كوشش‌ يكى‌ از پارسيان‌ هند به‌ نام‌ رستم‌ بن‌ بهرام‌ بن‌ سروش‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.
مآخذ: ايرانشاه‌ بن‌ ابى‌ الخير، بهمن‌نامه‌، به‌ كوشش‌ رحيم‌ عفيفى‌، تهران‌، 1370ش‌؛ بانوگشسب‌نامه‌، به‌ كوشش‌ رستم‌ بن‌ بهرام‌، بمبئى‌، 1324ق‌؛ فردوسى‌، شاهنامه‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ نوشين‌، مسكو، 1965م‌؛ مجمل‌ التواريخ‌ و القصص‌، به‌ كوشش‌ محمدتقى‌ بهار، تهران‌، 1318ش‌؛ منزوي‌، خطى‌؛ مول‌، ژول‌، ديباچة شاهنامه‌، ترجمة جهانگير افكاري‌، تهران‌، 1345ش‌. شهين‌ سراج‌