بالى اَفَنْدي (د صفر 960/فورية 1553)، معروف به صوفيَّوي (صوفيهلى)، متصوف عثمانى. بالى در استرومچه كه امروزه در خاك آلبانى قرار دارد، متولد شد؛ سپس در شهر صوفيه - بلغارستان - اقامت گزيد و اشتهارش به صوفيوياز همينروست.وي در همان شهر بهتحصيلپرداخت(مجدي، 521؛ بروسهلى، 1/42)؛ سپس به استانبول رفت و در زمرة مريدان شيخ قاسم چلبى - كه در روستاي بابانقاش در نزديكى استانبول مدفون است - قرار گرفت و خليفة او شد (همانجا؛ ثريا، 2/4). از اينرو، به خليفة الصوفيوي نيز معروف است (نك: I/793 S, ؛ GAL, كحاله، 3/38). سلطان سليمان قانونى به وي توجهى خاص داشت، چنانكه در برخى از لشكركشيها نيز همراه سلطان بود (مجدي، 522؛ ثريا، همانجا). بالى افندي بعدها به طريقت خلوتيه پيوست و از مشايخ اين طريقت گرديد و مريدان بسيار تربيت كرد («دائرة المعارف زبان...1»، .(I/305 وي سرانجام در شهر صوفيه درگذشت و در محلى به نام «صلاحيه» به خاك سپرده شد. عبدالرحمان بن عبدالعزيز كه از قضات آن روزگار بود، مسجد و زاويهاي بر آرامگاه او بنا نمود(مجدي، ثريا، همانجاها). آثار: از بالى افندي آثاري چند در عرفان بر جا مانده است: 1. اطوار سبعه، رسالهاي است در اطوار سبعة صوفيان كه آن را اصول فقر نيز ناميدهاند (بروسهلى، همانجا؛ بغدادي، 1/230). نسخهاي از اين رساله در كتابخانة سليمانيه (شم 72/297) موجود است («فهرست...2»، .(21 2. رسالة قضا و قدر (مجدي، 521؛ بروسهلى، همانجا؛ حاجى خليفه، 1/883؛ كحاله، همانجا). نسخة خطى آن در كتابخانة سليمانيه (بخش دارالمثنوي، شم 2/55) نگاهداري مىشود («دائرة المعارف ديانت...3»، .(V/21 3. رسالة التصوف . نسخهاي از آن (شم 3/433) در بخش طاهر آقا در كتابخانة سليمانيه موجود است (همانجا). 4. شرح فصوص الحكم محيىالدين ابن عربى، كه مشهورترين اثر بالى افندي است. اين شرح كه به زبان تركى است (نك: مجدي، 522؛ حاجى خليفه، 2/1263؛ بروسهلى، همانجا؛ I/792-793 S, )، GAL, در ميان شروح مختلف فصوص الحكم از اهميت خاصى برخوردار است (ابراهيمىدينانى، 29-30). اين اثر در 1309ق در استانبول چاپ شده است. 5. شرححديثكنت كنزاً مخفياً (حاجىخليفه، 2/1040؛بروسهلى، همانجا)، كه نسخة خطى آن در كتابخانة سليمانية استانبول (شم 1864) نگهداري مىشود («دائرة المعارف ديانت»، همانجا). از ديگر آثار وي قصة ابراهيم عليه السلام، واردات، مجموعة النصايح، و برخى اشعار صوفيانه (براي نسخ آنها، نك: همانجا) را مىتوان نام برد. مآخذ: ابراهيمىدينانى، غلامحسين، مقدمه بر شرح فصوص الحكم مؤيدالدين جندي، به كوشش جلالالدين آشتيانى، مشهد، 1361ش؛ بروسهلى، محمدطاهر، عثمانلى مؤلفلري، استانبول، 1333ق؛ بغدادي، هديه؛ ثريا، محمد، سجل عثمانى (تذكرة مشاهير عثمانيه)، استانبول، 1311ق؛ حاجى خليفه، كشف؛ كحاله، عمررضا، معجم المؤلفين، بيروت، 1957م؛ مجدي محمد افندي، حدائق الشقائق (ذيل الشقائق النعمانية )، به كوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول، 1989م؛ نيز: GAL,S; T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul,1977; T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul,1992; T O rkiye yazmalar o toplu katalogu, Ankara, 1981. بخش عرفان