بالِش‌1، نام‌ 4 شهر در اسپانيا كه‌ در حكومت‌ اسلامى‌ اندلس‌ اهميت‌ يافتند. نويسندگان‌ اسلامى‌ اين‌ نام‌ را به‌ صورتهاي‌ متفاوت‌ نگاشته‌اند: ابن‌ حيان‌ (5/190)، ابوعبيد بكري‌ (ص‌ 763) و ادريسى‌ (2/537) آن‌ را بالش‌؛ ابن‌ بشكوال‌ (2/637)، ياقوت‌ (1/720)، ابن‌ بطوطه‌ (4/368) و مقري‌ (1/166) بَلَّش‌؛ ابن‌ فرضى‌ (1/305، 2/205)، ابن‌ خطيب‌ ( كناسة...،16، الاحاطة...، 1/295) و ابن‌ سعيد مغربى‌ (ص‌ 422) بلّيش‌ و بلَّش‌؛ ابوالفدا (ص‌ 175) ابلّيش‌، و سرانجام‌ ابن‌ دلايى‌ (ص‌ 9) و ضبى‌ (ص‌ 529) بَلس‌ و بليس‌ نوشته‌اند. مشهورترين‌ اين‌ شهرها بالش‌ مالقه‌ است‌ كه‌ در استان‌ مالقه‌ در نزديكى‌ درياي‌ مديترانه‌ و در دامنة كوههاي‌ تخادا در كنار رودخانة بالش‌ قرار دارد. بالش‌ِ بنو عبدالله‌ در ناحية غرناطه‌ در كنارة چپ‌ رودخانة گوادِلفو در جنوب‌ اسپانيا، و بالش‌ زيبا2 و بالش‌ سفيد3 در نزديكى‌ِ هم‌ در ناحية المريه‌ در دامنة كوههاي‌ ماريا در جنوب‌ شرقى‌ اسپانيا قرار گرفته‌اند (نك: «اطلس‌...1»، 297 ، 76 ؛ «فرهنگ‌...2»، .(IX/820
ادريسى‌ محل‌ بالش‌ را در ناحية بجانه‌ دانسته‌ است‌ (همانجا) و به‌ نظر مى‌رسد كه‌ منظور او بالش‌ سفيد يا بالش‌ زيبا در ايالت‌ المريه‌ بوده‌ است‌. ابوالفدا ابلّيش‌ را يكى‌ از مهم‌ترين‌ شهرهاي‌ ايالت‌ مالقه‌ دانسته‌ كه‌ در كنار رودخانه‌اي‌ بسيار زيبا واقع‌است‌ و از نواحى‌ سرسبز المريه‌به‌ شمار مى‌آيد (همانجا).
اين‌ شهرها ظاهراً در 93ق‌/712م‌ با فتح‌ اندلس‌ توسط نيروهاي‌ اسلام‌ در زمرة سرزمينهاي‌ اسلامى‌ قرار گرفتند (نك: كنده‌، 77 و از آن‌ زمان‌ تا اواخر سدة 3ق‌/9م‌ كه‌ حكومت‌ امويان‌ اندلس‌ روبه‌ ضعف‌ نهاد، زير سلطة دولت‌ مركزي‌ اندلس‌ قرار داشتند (نك: عبدالحليم‌، 48-49). در اوايل‌ سدة 4ق‌/10م‌ فرمانروايان‌ ايالتهاي‌ شمالى‌ اندلس‌ بر مالقه‌ و المريه‌ تاختند، اما خليفه‌ ناصر اين‌ مناطق‌ را دوباره‌ در حيطة قدرت‌ مركزي‌ قرارداد (ابن‌ حيان‌، 5/190، 366-367). در دوران‌ ملوك‌الطوايف‌ در اندلس‌ بنى‌حمود بر مالقه‌ و بنى‌ عامر المريه‌ حكومت‌ مى‌كردند (عبدالحليم‌، 273-274). در 449ق‌/1057م‌ بنى‌ زيري‌ مالقه‌ را از تصرف‌ بنى‌ حمود خارج‌ كردند (همو، 284). در 480ق‌/1087م‌ فرمانروايان‌ دورة ملوك‌الطوايف‌ كه‌ از هجوم‌ يوسف‌ بن‌ تاشفين‌ بيم‌ داشتند، با مسيحيان‌ همداستان‌ شدند و آنها المريه‌ را مورد تاخت‌ و تاز قرار دادند، ليكن‌ ابن‌ تاشفين‌ در 483ق‌ همة آنها را سركوب‌ كرد و پس‌ از آن‌ حكومت‌ مرابطون‌ تا اواخر سدة 5ق‌/11م‌ به‌ ويژه‌ در شرق‌ اندلس‌ پابرجا بود (ابن‌ خلدون‌، 6/250؛ عبدالحليم‌، 404). از اين‌ زمان‌ تا اواخر سدة 9ق‌/15م‌ بالشها پى‌آمدهاي‌ لشكركشيهاي‌ فرمانروايان‌ مسلمان‌ و مدعيان‌ مسيحى‌ را تحمل‌ كردند (نك: ابن‌ خلدون‌، 4/218 بب، 7/261 بب؛ عنان‌، عصر...، 1/112).
در 888 و 890ق‌/1483 و 1485م‌ هجوم‌ نيروهاي‌ مسيحى‌ به‌ بالش‌ مالقه‌ به‌ شكست‌ انجاميد، اما آنها با تجمع‌ نيروهاي‌ بيشتر در 892ق‌ دوباره‌ به‌ بالش‌ حمله‌ كردند و موفق‌ به‌ تصرف‌ آن‌ شدند (نك: مقري‌، 4/514، 516، 519 -520). مسلمانان‌ بالش‌ مالقه‌ پس‌ از تسلط مسيحيان‌ بر شهر آنجا را ترك‌ كردند و به‌ ديگر نواحى‌ مسلمان‌نشين‌ كوچيدند. امروزه‌ بالش‌ مالقه‌ شهري‌ كوچك‌ است‌، اما در دورة اسلامى‌ علاوه‌ بر آنكه‌ پايگاه‌ مهم‌ جنوب‌ اندلس‌ به‌ شمار مى‌رفت‌، زادگاه‌ علما و ادباي‌ بسياري‌ نيز بود (عنان‌، الا¸ثار...، 254). جمعيت‌ بالش‌ مالقه‌ در نيمة سدة 20م‌، حدود 35 هزار، بالش‌ سفيد 6 هزار، و بالش‌ زيبا 10 هزار تن‌ بود (نك: لاروس‌...، ؛ X/711 «فرهنگ‌»، همانجا). ساكنان‌ كنونى‌ِ بالش‌ِ بنو عبدالله‌ از نژاد عرب‌ هستند (همانجا).
مقري‌ (1/166) و ابن‌ بطوطه‌ (4/368) از فراوانى‌ ميوه‌ در بالش‌ مالقه‌ ياد كرده‌اند. امروزه‌ غلات‌، حبوبات‌، انگور و انواع‌ روغنهاي‌ نباتى‌ در بالشها كشت‌ و توليد مى‌شود («فرهنگ‌»، همانجا). ابن‌ خطيب‌( الاحاطة،1/295،2/138-139)، مقري‌ (2/212، 4/344)، ابن‌ فرضى‌ (1/305، 2/205)، ابن‌ بشكوال‌ (2/637) و ضبى‌ (ص‌ 51) شمار زيادي‌ از علما و ادباي‌ اين‌ شهرها را معرفى‌ كرده‌اند. ابن‌ بطوطه‌ از زيبايى‌ مسجد بالش‌ مالقه‌ سخن‌ گفته‌ است‌ (همانجا). از آثار بر جا مانده‌ از دوران‌ اسلامى‌ خرابه‌هاي‌ يك‌ دژ و يك‌ طاق‌ در يكى‌ از خيابانهاي‌ بالش‌ مالقه‌ است‌. گفته‌ مى‌شود كه‌ دو كليساي‌ اين‌ شهر در محل‌ مساجد قديم‌ بنا شده‌ است‌ (عنان‌، همانجا).
مآخذ: ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، الصلة، بيروت‌، 1410ق‌/1989م‌؛ ابن‌ بطوطه‌، محمد، رحلة، پاريس‌، 1922م‌؛ ابن‌ حيان‌، حيان‌، المقتبس‌، به‌ كوشش‌ چالمتا و ديگران‌، مادريد، 1979م‌؛ ابن‌ خطيب‌، محمد، الاحاطة فى‌ اخبار غرناطة، به‌ كوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، 1375ق‌/1955م‌؛ همو، كناسة الدكان‌ بعد انتقال‌ السكان‌، قاهره‌، 1966م‌؛ ابن‌ خلدون‌، العبر؛ ابن‌ دلايى‌، احمد، ترصيع‌ الاخبار، به‌ كوشش‌ عبدالعزيز اهوانى‌، مادريد، 1965م‌؛ ابن‌ سعيد مغربى‌، على‌، المغرب‌ فى‌ حلى‌ المغرب‌، به‌ كوشش‌ شوقى‌ ضيف‌، قاهره‌، 1353ق‌؛ ابن‌ فرضى‌، عبدالله‌، تاريخ‌ العلماء و الرواة للعلم‌ بالاندلس‌، به‌ كوشش‌ عزت‌ عطار حسينى‌، قاهره‌، 1373ق‌/1954م‌؛ ابوعبيد بكري‌، عبدالله‌، المسالك‌ و الممالك‌، به‌ كوشش‌ وان‌ لون‌ و ا. فره‌، تونس‌، 1992م‌؛ ابوالفدا، تقويم‌ البلدان‌، به‌ كوشش‌ م‌. رنو و دوسلان‌، پاريس‌، 1840م‌؛ ادريسى‌، محمد، نزهة المشتاق‌، بيروت‌، 1409ق‌/ 1989م‌؛ ضبى‌، احمد، بغيةالملتمس‌، به‌ كوشش‌ ف‌. كودرا، مادريد، 1884م‌؛ عبدالحليم‌، رجب‌ محمد، العلاقات‌ بين‌ الاندلس‌ الاسلامية و اسبانيا النصرانية فى‌ عصر بنى‌ امية و ملوك‌ الطوائف‌، قاهره‌، دارالكتب‌ الاسلاميه‌؛ عنان‌، محمد عبدالله‌، الا¸ثار الاندلسية الباقية فى‌ اسبانيا و البرتغال‌، قاهره‌، 1381ق‌/1961م‌؛ همو، عصر المرابطين‌ و الموحدين‌ فى‌ المغرب‌ و الاندلس‌، قاهره‌، 1383ق‌/1964م‌؛ مقري‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1388ق‌/1968م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
Atlas of the World, Oxford, 1994; Cond E , J. A., History of the Dominion of the Arabs in Spain, tr. J. Foster, London, 1854; Diccionario Salvat, Barcelona; Grande Larousse.
پرويز امين‌