بالْتاچى‌ْ مُحَمَّدْ پاشا (د 1124ق‌/1712م‌)، صدراعظم‌ دولت‌ عثمانى‌ در روزگار سلطنت‌ احمد سوم‌ (حك 1115-1143ق‌). وي‌ به‌ پاكجه‌ مؤذن‌ (ثريا، 4/208) و گوزلجه‌ مؤذن‌ (طيارزاده‌، 2/146) نيز مشهور است‌.
محمد در عثمانجق‌ از توابع‌ قسطمونى‌ زاده‌ شد (شيخى‌، 2-3/436؛ ثريا، همانجا). از دوران‌ كودكى‌ او آگاهى‌ دقيقى‌ در دست‌ نيست‌. وي‌ به‌ عنوان‌ بالتاچى‌ (تبردار) در صنف‌ بالتاچيان‌ وارد دستگاه‌ حكومتى‌ شد (طيارزاده‌، همانجا) و در مناصب‌ مؤذنى‌، منشيگري‌، ميرآخوري‌ و قاپودانى‌ خدمت‌ كرد و سرانجام‌ در 1116ق‌/1704م‌ پس‌ از قلايلى‌ احمد پاشا، به‌ صدر اعظمى‌ برگزيده‌ شد، اما چندي‌ بعد از اين‌ مقام‌ عزل‌ گرديد و بار ديگر در 1122ق‌/1710م‌ به‌ صدارت‌ منصوب‌ شد (همانجاها).
پناهنده‌شدن‌ كارل‌ پادشاه‌ سوئدبه‌ عثمانى‌ وجنگهاي‌ روس‌ وعثمانى‌ از رويدادهاي‌ مهم‌ دوران‌ صدارت‌ كوتاه‌ اوست‌. در اين‌ دوره‌ روسها با ساختن‌ استحكامات‌ جنگى‌ و كشتيهاي‌ رزمى‌ در بندر درياي‌ آزُف‌ و برانگيختن‌ مسيحيان‌ آن‌ نواحى‌ و تصرف‌ قلعة آزف‌ (جودت‌، به‌ دولت‌ عثمانى‌ اعلان‌ جنگ‌ دادند و فرماندهى‌ سپاه‌ عثمانى‌ در اين‌ جنگ‌ به‌ محمد پاشا واگذار شد (طيارزاده‌، همانجا؛ دربارة جزئيات‌ اين‌ جنگ‌ و نقش‌ محمد پاشا به‌ عنوان‌ فرمانده‌ سپاه‌ و صدراعظم‌، نك: آق‌ تپه‌، .(132-133 وي‌ در سمت‌ فرماندهى‌ معاهده‌اي‌ نه‌ چندان‌ مناسب‌ كه‌ در تاريخ‌ به‌ معاهدة پروت‌ معروف‌ است‌، منعقد ساخت‌. نظريات‌ گوناگونى‌ در تأييد يا انتقاد از سياست‌ او در اين‌ جنگ‌ و انعقاد معاهده‌اي‌ وهن‌آور، آن‌ هم‌ در هنگامى‌ كه‌ احتمال‌ پيروزي‌ عثمانيها مى‌رفت‌، اظهار شده‌ است‌، چنانكه‌ او را حتى‌ به‌ گرفتن‌ رشوه‌ از تزارروس‌ متهم‌ كرده‌اند (شاو، 1/400؛ هامر پورگشتال‌، 4/2982؛ ثريا، 4/208-209).
بالتاچى‌ مردي‌ خردمند، مدبر، جسور و در عين‌ حال‌ مكار وغدار (همانجا؛ هامر پورگشتال‌، 4/2942)، و گويا هنردوست‌ و اهل‌ قلم‌ نيز بود II/296) .(IA, وي‌ سرانجام‌ در شوال‌ 1123 پس‌ از 5/2 سال‌ صدارت‌ (طيارزاده‌، همانجا) به‌ سبب‌ عدم‌ موفقيت‌ در جنگ‌ از مقام‌ خود معزول‌، و اموالش‌ مصادره‌ شد. او نخست‌ به‌ جزيرة ميدلّى‌، و سپس‌ به‌ ليمنى‌ تبعيد گرديد و پس‌ از مدتى‌ براثر بيماري‌ در همانجا درگذشت‌ و در جوار آرامگاه‌ شاعر عارف‌، شيخ‌ مصري‌ دفن‌ گرديد (هامر پورگشتال‌، 4/2982؛ ، IA همانجا). سن‌ او را به‌ هنگام‌ مرگ‌ بيشتر از 50 سال‌ دانسته‌اند (طيارزاده‌، همانجا)؛ بنابراين‌، مى‌بايست‌ در حدود سال‌ 1074ق‌/1663م‌ زاده‌ شده‌ باشد.
مآخذ: ثريا، محمد، سجل‌ عثمانى‌ ( تذكرةمشاهيرعثمانيه‌)،استانبول‌، 1316ق‌؛ شاو، 1. ج‌. و ا. ك‌. شاو، تاريخ‌ امپراتوري‌ عثمانى‌ و تركية جديد، ترجمة محمود رمضان‌زاده‌، مشهد، 1370ش‌؛ شيخى‌ محمد افندي‌، وقايع‌ الفضلاء (ذيل‌ الشقائق‌ النعمانية )،به‌ كوشش‌ عبدالقادر اوزجان‌، استانبول‌، 1989م‌؛ طيارزاده‌، احمد عطا، تاريخ‌، استانبول‌، 1297ق‌؛ هامر پورگشتال‌، يوزف‌، تاريخ‌ امپراتوري‌ عثمانى‌، ترجمة ميرزا زكى‌ على‌ آبادي‌، به‌ كوشش‌ جمشيد كيانفر، تهران‌، 1369ش‌؛ نيز:
Aktepe, M.M., X Baltaci Mehmed Pasa'nin 1711 Prut seferi ile ilgili emirleri n , Tarih enstit O s O dergisi, Istanbul, 1970, no.1; Cevdet, A., Tez @ kir, ed. C. Bayson, Ankara, 1986; IA.
محبوبه‌ هريسچيان‌