باغْمَلِك، نام شهرستانى در استان خوزستان و شهر مركز آن.
شهرستانباغملك: باغملكيكىاز16 شهرستاناستانخوزستان به شمار مىرود (
سازمان...،24-26) و با مساحت 246 ،2كم 2، بين 49 و 33 تا 50 و 15 طول شرقى و
31 و 13 تا 31 و 43 عرض شمالى در خاور استان خوزستان قرار گرفته است (
آمارنامه...،11). اين شهرستان از شمال با شهرستان ايذه و مسجد سليمان، از
باختر و جنوب با شهرستان رامهرمز و از خاور با استان كهگيلويه و بوير احمد
همسايه است ( سرشماريعمومى...،نقشه). باغملك دو بخش به نامهاي مركزي و
صيدون، و 7 دهستان دارد (سازمان، 24) و مجموعاً 264 روستا را در خود جاي داده
است ( سرشماريعمومى،پانزده). شهر باغملك يگانه شهر اين شهرستان است (
سازمان،همانجا).
باغملك در پيشكوههاي داخلى زاگرس قرار گرفته است (نقشة عمليات). كوههاي
بادرنگان، زرين و ديوانه در اين حدود واقعند. اين نواحى از آب و هوايى
معتدل برخوردار است. دماي هوا در تابستان به 42، و در زمستان به صفر مىرسد.
ميانگين بارش سالانه نيز در حدود 500 ميلىمتر گزارش شده است (
فرهنگ...،55). رودخانههاي علاء، زرد، تلخ و مال آقا در باغملك جريان دارد و
پس از عبور از آن به سوي رامهرمز جاري مىشود ( آمار نامه، همانجا).
پوشش گياهان بومى اين نواحى مشتمل بر درختان بلوط، و افرا و برخى گياهان
دارويى و صنعتى است ( فرهنگ، 56).
باغملك نام متأخري است كه به حدود بلوك جانكى داده شده است (اقتداري،
87). ساكنان اين نواحى متشكل از طوايف جانكى و زنگنهاند (امام شوشتري،
178).
سرشماري 1375ش، جمعيت شهرستان باغملك را 106 ،90نفر نشان مىدهد (
سرشماريعمومى،شانزده). ويژگى عمدة تركيب جمعيت باغملك، بالا بودن ميزان
روستا نشينان آن است، به گونهاي كه در حدود 81% آنان در روستاها زندگى
مىكنند (نك: همانجا). اشتغال مردم اين نواحى بيشتر زراعت و دامپروري است و
محصولات زراعى آن نيز بيشتر گندم، جو و برنج است ( آمار نامه، همانجا).
مردم باغملك شيعهاند و به زبان فارسى با گويشى لري سخن مىگويند (
فرهنگ،55).
شهرستان باغملك،هم اكنونزمستانگاهوتابستانگاهدوايل بختياري وبهمئى است (
سرشمارياجتماعى...،74). در خاور باغملك در محلى به نام منجنيق آثاري از يك
شهر كهن بر جاي مانده كه بر مبناي روايتى ماجراي حضرت ابراهيم(ع) و نمرود
در آنجا روي داده است و نام منجنيق نيز اشاره به آن دارد. آثار پلى شكسته
داراي 5 خان بزرگ نيز در آن حدود ديده مىشود (امام شوشتري، 180). اين آثار
را مربوط به دورة ساسانيان دانستهاند (راولينسن، 104- 105؛ نك: لايارد، 122).
همچنين آثار خطوط كوفى منقوش بر روي سنگ در آنجا ديده شده است (امام
شوشتري، همانجا).
چنين مىنمايد كه اين آثار، بر جاي مانده از شهري باشد كه مقدسى از آن با
نام غروه در ميانة راه رامهرمز و ايذج (ايذه) ياد كرده است (ص 420؛ نيزنك:
امام شوشتري، همانجا).
شهر باغملك: اين شهر مركز شهرستان باغملك است و در 49 و 54 طول شرقى، و 31 و
31 عرض شمالى قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 720 متر است (
فرهنگ،همانجا). شهر باغملك در نتيجة تخته قاپو شدن تيرة هزاروند طايفة زنگنه
به تدريج شكل گرفت. افراد اين تيره در آغاز در حدود 150 خانوار بودهاند
(قائممقامى، 16). امامشوشتري مىنويسد: باغملك 12 باغ درخت دارد كه قديمتر
از همه باغ ميري است (ص 179). شهر باغملك، بر مبناي سرشماري 1375ش، 781
،15نفر (514 ،2خانوار) جمعيت داشته است.
مآخذ: آمارنامة استان خوزستان (1372ش)، سازمان برنامه و بودجة استان
خوزستان، تهران، 1373ش؛ اقتداري، احمد، خوزستان و كهگيلويه و ممسنى، تهران،
1359ش؛ امام شوشتري، محمدعلى، تاريخجغرافيايى خوزستان، تهران، 1331ش؛
راولينسن، هنري، سفرنامه، ترجمة سكندر امان اللهى بهاروند، تهران، 1362ش؛
سازمان تقسيمات كشوري جمهوري اسلامى ايران، وزارت كشور، تهران، 1376ش؛
سرشماري اجتماعى، اقتصادي عشاير كوچنده (1377ش)، جمعيت عشايري دهستانها، كل
كشور، مركز آمار ايران، تهران، 1378ش؛ سرشماري عمومى نفوس و مسكن (1375ش)،
نتايج تفصيلى، شهرستان باغملك، مركز آمار ايران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ
جغرافيايى آباديهاي كشور جمهوري اسلامى ايران (رامهرمز)، سازمان جغرافيايى
نيروهاي مسلح، تهران، 1370ش، ج 80؛ قائم مقامى، جهانگير، «عشاير خوزستان»،
يادگار، تهران، 1326ش، س3، شم 9؛ لايارد، ا. ه. و ديگران، سيري در قلمرو
بختياري و عشاير بومى خوزستان، ترجمة مهراب اميري، تهران، 1371ش؛ مقدسى،
محمد، احسن التقاسيم، ليدن، 1906م؛ نقشة عمليات مشترك (زمينى) سازمان
جغرافيايىكشور، تهران، 1369ش، گ2-39.
مژگان نظامى