باطِن‌، وادي‌، دره‌اي‌ پهناور و طولانى‌ در شمال‌ شرقى‌ شبه‌جزيرة عربستان‌. اين‌ دره‌ در منابع‌ كهن‌ به‌ وادي‌ فَلْج‌ معروف‌ بوده‌ است‌ (جاسر و على‌، 247، 276). وادي‌ باطن‌ قبلاً قسمت‌ سفلاي‌ وادي‌ الرُمّه‌ بوده‌، ولى‌ اكنون‌ شنهاي‌ دَهناء آن‌ را از وادي‌ الرمه‌ جدا كرده‌ است‌. اين‌ وادي‌ به‌ طول‌ 385 كم از نزديك‌ دهناء شروع‌ مى‌شود و تا جلگه‌اي‌ در 15 كيلومتري‌ جنوب‌ غربى‌ زُبَير (از استان‌ بصره‌) در جهت‌ شمال‌ شرقى‌ امتداد مى‌يابد. عرض‌ اين‌ وادي‌ بين‌ 10 تا 13 كم و پهناي‌ بستر آن‌ 2 تا 3 كم است‌. تنها آب‌ سطحى‌ آن‌، سيلابهاي‌ جانبى‌ است‌ كه‌ بر اثر بارانهاي‌ محلى‌ پديد مى‌آيد I/1097) , 2 ؛ EIنيز نك: لاريمر، .(281
جادةتاريخى‌ بصره‌ به‌حجاز از وادي‌باطن‌ مى‌گذرد I/1098) , 2 .(EIابوموسى‌ اشعري‌، والى‌ بصره‌ (17-29ق‌/638 -650م‌) هنگامى‌ كه‌ از حجاز به‌ بصره‌ مى‌رفت‌، در وادي‌ باطن‌ چاهى‌ حفر كرد كه‌ به‌ «حَفَر ابى‌ موسى‌» مشهور شد. اين‌ چاه‌ آبى‌ شيرين‌ داشت‌ و پيرامون‌ آن‌ مسجدي‌ بنا گرديد (ابراهيم‌ حربى‌، 534 - 535، 576، 579؛ ياقوت‌، 2/294؛ جاسر، 535، 579). در اين‌ محل‌ كه‌ اكنون‌ به‌ «حفر الباطن‌» معروف‌ است‌ (همو، 539)، 42 چاه‌ سنگى‌ بر جاي‌ مانده‌ كه‌ برخى‌ از آنها فعال‌ است‌ ( 2 ، EIهمانجا؛ نيز نك: ديكسن‌، .(59 پس‌ از حفر، ماويه‌ از ديگر منزلگاههاي‌ عرب‌ در وادي‌ باطن‌ بود كه‌ آبى‌ شيرين‌ و زلال‌ داشت‌ و امراي‌ حيره‌ بدانجا مى‌رفتند (ابراهيم‌ حربى‌، 580؛ جاسر، 580). با گذر از ماويه‌ در جايى‌ كه‌ وادي‌ باطن‌ مى‌پيچيد و پهناي‌ وادي‌ كم‌ مى‌شد، دو قريه‌ در دو سوي‌ وادي‌ به‌ نام‌ رَقْمَتان‌ قرار داشت‌ (ابراهيم‌ حربى‌، 580 -581). بركه‌ و چاههاي‌ موسوم‌ به‌ رُقَيعى‌ در قسمت‌ سفلاي‌ وادي‌ باطن‌، از مشهورترين‌ آبگيرهاي‌ منطقه‌ بود كه‌ امروزه‌ نزديك‌ كويت‌ قرار دارد و به‌ رقعى‌ معروف‌ است‌.
حفر تنها منطقةمسكونى‌باطن‌، و اميرنشين‌آن‌ تابع‌ استان‌(محافظه‌) ولاية الشرقيه‌ در دَمّام‌ است‌ ( 2 ، EIهمانجا). در ملتقاي‌ وادي‌ باطن‌، و شعبة آن‌ وادي‌ عوجاء، مرز نجد عربستان‌ سعودي‌، مرز غربى‌ كويت‌، و مرز عراق‌ و منطقة بى‌ طرف‌ به‌ هم‌ مى‌پيوندد (حمزه‌، 12؛ رشيد، 37- 38؛ ديكسن‌، .(30
مآخذ: ابراهيم‌ حربى‌، المناسك‌ و اماكن‌ طرق‌ الحج‌، به‌ كوشش‌ حمد جاسر، رياض‌، 1401ق‌/1981م‌؛ جاسر، حمد، حواشى‌ بر المناسك‌ (نك: هم ، ابراهيم‌ حربى‌)؛ همو و صالح‌ على‌، حواشى‌ بر بلاد العرب‌ حسن‌ اصفهانى‌، رياض‌، 1388ق‌/1968م‌؛ حمزه‌، فؤاد، قلب‌ جزيرة العرب‌، رياض‌، 1388ق‌/1968م‌؛ رشيد، عبدالعزيز، تاريخ‌ الكويت‌، بيروت‌، دارمكتبة الحياة؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
Dickson, H.R.P., Kuwait and her Neighbours, London, 1956; EI 2 ; Lorimer, J.G., Gazetteer of the Persian Gulf, 'Om ? n, and Central Arabia, Calcutta, 1908.
محمدرضا ناجى‌