responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 11  صفحه : 4358
باشماقلق‌
جلد: 11
     
شماره مقاله:4358


باشْماقْلِق‌، يا پاشماقلق‌ (مركب‌ از واژة «باشماق‌» به‌ معنى‌ كفش‌ و پسوند نسبت‌ «لق‌»)، در اصطلاح‌ تشكيلات‌ دربار عثمانى‌ مستمري‌ و حقوق‌ ويژة مادر سلطان‌، همسران‌، خواهران‌، دختران‌ و نزديكان‌ پادشاه‌ بود كه‌ براي‌ تهية لوازم‌ شخصى‌ مانند كفش‌، لباس‌ و ساير احتياجات‌ آنها از محل‌ درآمد املاك‌ خالصه‌ (خواص‌ همايون‌) پرداخت‌ مى‌شد (جودت‌، 1/92؛ كاظم‌ قدري‌، 2/611؛ پاكالين‌، .(I/167-168 ميزان‌ اين‌ مستمري‌ سالانه‌ از 20 هزار آقچه‌ تجاوز نمى‌كرد (جودت‌، پاكالين‌، همانجاها)، اما در سدة 11ق‌/17م‌ درآمد تيولهاي‌ نظامى‌ بدون‌ مصرف‌ را نيز بر آن‌ افزودند II/333) .(IA,
بنابر اسناد، اگرچه‌ اين‌ نوع‌ مستمري‌ در سدة 9ق‌/15م‌ نيز در موارد استثنايى‌ وجود داشته‌، ولى‌ رواج‌ آن‌ به‌ عنوان‌ «آرپالق‌» (ه م‌) ظاهراً از سدة 11ق‌/17م‌ شروع‌ شده‌ است‌ (همانجا). پادشاهان‌ عثمانى‌ در آغاز برقراري‌ اين‌ مستمري‌ يك‌ دهكده‌ از املاك‌ خالصه‌ را به‌ مالكيت‌ مادر سلطان‌ و ديگر كسانى‌ كه‌ مشمول‌ اين‌ مقرري‌ بودند، واگذار مى‌كردند و يا چند روستا را به‌ عنوان‌ تيول‌ به‌ «تيمار» و «زعامت‌» آنها مى‌دادند (پاكالين‌، همانجا). از آنجا كه‌ شاهزاده‌ خانمها هيچ‌گونه‌ مقام‌ دولتى‌ و رسمى‌ نداشتند، اين‌ مستمري‌ مادام‌العمر به‌ آنها داده‌ مى‌شد ، IA) همانجا). در برخى‌ از ادوار تاريخ‌ عثمانى‌ اين‌ مقرري‌ را به‌ كسانى‌ خارج‌ از خانوادة سلطنتى‌ نيز مى‌دادند، چنانكه‌ در زمان‌ سلطان‌ مراد سوم‌، برخى‌ از امرا اين‌ قبيل‌ روستاها را با عنوان‌ «آرپالق‌»، «باشماقلق‌» و نظاير آن‌ به‌ اطرافيان‌ خود واگذار مى‌كردند (جودت‌، 2/101). باشماقلق‌ در اواخر سدة 12ق‌/18م‌ با عنوان‌ «خاص‌» و «مالكانه‌» نيز پرداخت‌ مى‌شد. با شروع‌ عصر تنظيمات‌ و اصلاحات‌ (نك: ه د، 9/255) اين‌ نوع‌ مستمريها لغو، و به‌ جاي‌ آنها حقوق‌ منظم‌ تعيين‌ گرديد (پاكالين‌، همانجا).
مآخذ: جودت‌، احمد، تاريخ‌، استانبول‌، 1309ق‌؛ كاظم‌ قدري‌، حسين‌، تورك‌ لغتى‌، استانبول‌، 1928م‌؛ نيز:
; Pakal o n, M. Z., Osmanl o tarih deyimleri ve terimleri s N zl O g O , Istanbul, 1983.
على‌اكبر ديانت‌

 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 11  صفحه : 4358
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست