بابا رُكْنُالدّين، مَقْبَره، آرامگاه و تكيهاي در تخت فولاد اصفهان از آثار دورة ايلخانى. قديمترين اطلاع از اين بنا مربوط به تعمير آن در دورة صفويه به فرمان شاه عباس است (نك: جابري انصاري، 326). بر اين اساس و نيز بر پاية شيوة ساخت بنا، مىتوان احداث آن را به دورة مغول، يعنى دورة زيستِ بابا ركنالدين مربوط دانست. همچنين بايد اضافه كرد كه در برخى منابع گفته شده كه وي در تكية منسوب به خود دفن گشته است و اين نشانى است از وجود تكيه در زمان خود او (مهدوي، 153). اگرچه كتيبة بالاي ايوان مدخل بقعه به فرمان شاه عباس (حك 996- 1038ق)، و تاريخ اتمام بنا در 1039ق (در زمان شاه صفى) اشاره دارد (نك: هنرفر، 494؛ قس: همايى، شش)، اما مشخص است كه گنبد آن، از نوع مرسوم در دورة ايلخانى است. بايد افزود كه برخى از محققان معاصر نيز به اين امر توجه داشته، و بناي بقعه را به اين دوره متعلق دانستهاند (همو، دو؛ نيكزاد، «آثار...»، 27). مقايسة اين بنا و بقعهاي از دورة ايلخانى متعلق به باباقاسم (احداث: 741ق) در اصفهان (نك: گدار، 39 اين نكته را آشكار مىسازد كه ظاهر دو بنا داراي تشابهات فراوان است و اين امر حاكى از همعصري ساخت آنها بوده است. آرامگاه اين عارف نامدار در ساحل جنوبى زايندهرود، در گورستان «تخت فولاد» واقع شده كه با توجه به ديگر قبرهاي تاريخدار آن، مزار وي از قدمت بيشتري برخوردار است. در گذشته حتى پس از دورة صفويه با توجه به شهرت بابا ركنالدين اين گورستان را «بابا ركنالدين» مىناميدند. دامنة اين شهرت تا بدانجاست كه پل خواجو را نيز كه در معبر آن مقبره واقع شده، با همين نام مىخواندند (شاردن، 180؛ مهدوي، همانجا). اين ساختمان كه به گفتة پيرنيا (ص 143، 147) به شيوة «رازي» ساخته شده، داراي گنبد رُك با 12 تَرك است. قاعدة گنبد، كثيرالاضلاعِ منتظم 5 ضلعى است كه به شكل هرم بالا مى آيد و به يكى از اضلاع آن پيشخوانى اضافه شده است. محور اصلى آن با سمت قبله دقيقاً مطابقت دارد. ساقة گنبد نيز 10 ضلعى است و تناسب كامل ابعاد كلى و هر يك از جزئيات بنا، در مقايسه با مجموعة آن و نيز اصالت نقشة 5 ضلعى، حكايت از دقت در ساخت بنا دارد (هنرفر، همانجا؛ گدار، ). 5 I(1)/127-128 ايوان همسان بر گرداگرد محوطة زير گنبد ساخته شده، و آرامگاه باباركنالدين داخل يكى از اين ايوانهاست. بر روي قبر، سنگ بزرگى از مرمر، به طول تقريبى 2متر و عرض 16/1 متر قرار دارد (هنرفر، همانجا). پوپ نيز بدون ذكر نام، به آرامگاهى در تخت فولاد اشاره مىكند كه داراي گنبد مخروطى است .(III/1217) لوحى سنگى با كتيبهاي به خط ثلث زيبا بر بالاي مرقد نصب شده است. كتيبة سردر بقعه نيز به خط ثلث به رنگ سفيد بر زمينة كاشى لاجوردي است (هنرفر، 495). به نوشتة همايى (ص چهار - پنج)، تركيب «كلب الفقرا» كه در متن آسيب ديدة كتيبة اين سردر آمده، در واقع تصحيفِ «كتبه الفقير» است (قس: هنرفر، همانجا). كاشيهايى كه درگذشته سقف را مىپوشانده، آبى، سياه و سفيد، برزمينة آبىفيروزهاي بوده است (گدار، 127 .(II(1)/125, در حال حاضر ديگر از كاشيهاي گزارش شده بهوسيلة گدار اثري ديدهنمىشود؛تنها كاشيهايبرجاي مانده كتيبة زيباي پيشخوان ورودي و پوشش 4 ضلع، از 10 ضلعِ سقفِ هرمى شكل آن است (هنرفر، 494- 495). تعميرات اين بنا، چنانكه گفته شد، نخستين بار به فرمان شاه عباس اول آغاز شده، و در اوايل سلطنت شاه صفى (1038-1052ق) به پايان رسيده است. در زمان شاه سلطان حسين صفوي نيز، با استناد به كتيبهاي متضمن قطعه شعري با ماده تاريخ 1112ق، تعميراتى صورت گرفته است. اين كتيبه بر ديوار گچكاري شدة يكى از اتاقهاي مجاور مقبره (به نام چلهخانه) به خط خوش نستعليق نوشته شده است (نك: همايى، شش). بر اساس نوشتهاي به خط نستعليق، شخصى به نام ميرزا محمدنصير بايزيدي بسطامى در 1200ق، نيز آن را تعمير كرده است؛ اين نوشته روي سنگى بر ديوار سمت غربى ايوان مدخل در زير كتيبة شاه عباس قرار دارد. همچنين حاج ميرزا سليمانخان ركنالملك شيرازي (د 1331ق) كه مدتى نايبالحكومة اصفهان بوده است، و نيز پس از وي چراغعلى خان سراجالملك در زمان حكومت خود به تعمير اين بقعه پرداختهاند (همايى، هفت - هشت؛ هنرفر، 499-500). اين بنا در 1329ش از سوي ادارة باستانشناسى مرمت گرديده است (نيكزاد، فهرست...، 195؛ نيز نك: مشكوتى، 53). مآخذ: پيرنيا، محمدكريم، شيوههاي معماري ايرانى، تهران، 1369ش؛ جابري انصاري، حسن، تاريخ اصفهان و ري، تهران، 1321ش؛ شاردن، ژان، سفرنامه، بخش اصفهان، ترجمة حسين عريضى، تهران 1362ش؛ مشكوتى، نصرتالله، فهرست بناهاي تاريخى و اماكن باستانى ايران، تهران، 1349ش؛ مهدوي، مصلحالدين، تذكرة القبور، اصفهان، كتابخانة ثقفى؛ نيكزاد اميرحسينى، كريم، «آثار تاريخى ايران»، هلال، كراچى، 1959م، ج 7، شم 2؛ همو، فهرست تاريخچة مصور ابنية تاريخى اصفهان، اصفهان، 1335ش؛همايى، جلالالدين،«باباركنالدينشيرازي...»، نصوصالخصوص فى ترجمة الفصوص، تهران، 1359ش؛ هنرفر، لطفالله، گنجينة آثار تاريخى ايران، اصفهان، 1344ش؛ نيز: , A., Ath ? r - E ) r ? n, Haarlem, 1937; Pope, A. U., A Survey of Persian Art, Tehran etc., 1967. مهبانو عليزاده