باباخان‌ِ چاپوشْلو (د 1149ق‌/1736م‌)، از رجال‌ و سرداران‌ دورة نادرشاه‌ افشار. وي‌ ازتيرة چاپوشلو (چاوشلو)، از مهم‌ترين‌ شاخه‌هاي‌ طايفة استاجلو از طوايف‌ قزلباش‌ بود (دربارة اهميت‌ تيرة چاپوشلو و مقايسة آن‌ با القاب‌ اشرافى‌ اروپا، نك: دُن‌ ژوان‌...، 46 ؛ مينورسكى‌، 193 )؛ چنانكه‌ بيشترين‌ و مهم‌ترين‌ امراي‌ استاجلو نيز از اين‌ تيره‌ بودند (قاضى‌ احمد، 1/89؛ اسكندربيك‌، 139؛ نيز نك: سومر، 197). اما با كنار گذاردن‌ استاجلوها از قدرت‌ در زمان‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ صفوي‌، اين‌ طايفه‌ ديگر نتوانست‌ موجوديت‌ خود را به‌ شكلى‌ متمركز حفظ كند و حتى‌ شماري‌ از تيره‌هاي‌ استاجلو، به‌ ديگر طوايف‌ قزلباش‌ پيوستند (نك: همو، 196). به‌ نظر مى‌رسد تيرة چاپوشلو نيز در جريان‌ همين‌ تغيير و تحول‌، به‌ طايفة افشار ملحق‌ شده‌ باشد؛ چنانكه‌ وقتى‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ صفوي‌ براي‌ جلوگيري‌ از حملة ازبكان‌ به‌ خراسان‌، شماري‌ از ايلات‌ ساكن‌ آذربايجان‌، از جمله‌ 500 ،4خانوار از طايفة افشار را به‌ ابيورد و دره‌گز كوچانيد (محمدكاظم‌، 1/4- 5)، عده‌اي‌ از افشارها از جمله‌ خانوادة نادر در منطقة چاپوشلو سكنى‌ گزيدند (همو، 1/35، 161، 2/824).
باباخان‌ از آغاز مبارزة نادر برضد افغانان‌، او را همراهى‌ كرد و در نبرد مهماندوست‌ (1142ق‌/1729م‌) كه‌ در نزديكى‌ دامغان‌ روي‌ داد و منجر به‌ شكست‌ اشرف‌ افغان‌ شد، وي‌ يكى‌ از سرداران‌ سپاه‌ نادر بود و پس‌ از جنگ‌، چون‌ ديگر امراي‌ برجستة سپاه‌، مورد نوازش‌ شاه‌ صفوي‌ طهماسب‌ دوم‌ قرار گرفت‌ (همو، 1/112). وي‌ همچنين‌ در جنگهاي‌ نادر، براي‌ بيرون‌ راندن‌ نيروهاي‌ عثمانى‌ از خاك‌ ايران‌، با او همراهى‌ مى‌كرد (نك: همو، 1/259).
در جريان‌ حملة نادر به‌ بغداد و نخستين‌ نبرد وي‌ با احمدپاشا والى‌ عثمانى‌ِ بغداد، باباخان‌ جلودار سپاه‌ نادر بود و توانست‌ بر درويش‌ پاشا سردار عثمانى‌ غلبه‌ كند (همو، 1/258). به‌ دنبال‌ آن‌، با پيشروي‌ به‌ سوي‌ بغداد، بابا خان‌ در دو فرسنگى‌ شهر، در كنار رود دجله‌ اردو زد. چون‌ محاصره‌ بى‌نتيجه‌ ماند، باباخان‌ همراه‌ نادر و عده‌اي‌ ديگر از لشكريان‌، براي‌ كسب‌ خبر از وضعيت‌ دشمن‌، پنهانى‌ در نيمة شب‌ از طريق‌ گذرگاهى‌ از دجله‌ عبور كردند (همو، 1/259-260).
در طى‌ همين‌ سالها، باباخان‌ چاپوشلو كه‌ به‌ بيگلربيگى‌ لرستان‌ منصوب‌ شده‌ بود، چندبار شورش‌ طوايف‌ بختياري‌ را سركوب‌ كرد (نك: استرابادي‌، 188-189، 223، 245). از آنجا كه‌ لرستان‌ در آن‌ ايام‌ هم‌مرز خاك‌ عثمانى‌ بود، توجه‌ به‌ آن‌ ولايت‌ اهميت‌ اساسى‌ داشت‌؛ از اين‌رو، انتصاب‌ باباخان‌ به‌ اين‌ مقام‌، از اعتبار و اقتدار وي‌ حكايت‌ مى‌كند.
پس‌ از چندي‌، باباخان‌ به‌ رفع‌ غائلة طايفة زند مأموريت‌ يافت‌ (1144ق‌/1731م‌) و با خدعه‌، مهدي‌خان‌ زند را فريفت‌ و خان‌ زند را كه‌ به‌ اميد دريافت‌ الطاف‌ نادري‌ به‌ نزد وي‌ شتافته‌ بود، دستگير كرد و به‌ همراه‌ حدود 400 تن‌ از افراد طايفه‌اش‌ به‌ قتل‌ رساند (ابوالحسن‌ گلستانه‌، 146-147؛ نيز نك: موسوي‌، 5؛ استرابادي‌، 189) و بقية اعضاي‌ خاندان‌ زند را به‌ خراسان‌ كوچانيد و در منطقة دره‌ گز ساكن‌ نمود (موسوي‌، همانجا).
گفتنى‌ است‌، در نبردي‌ كه‌ طى‌ آن‌ توپال‌ عثمان‌ پاشا سرعسكر عثمانى‌ كشته‌ شد (1145ق‌/1732م‌)، باباخان‌ چاپوشلو، بيگلربيگى‌ لرستان‌، دستور يافت‌ تا در حوالى‌ سامرا از دجله‌ بگذرد، حِلّه‌، نجف‌ و كربلا را تصرف‌ كند و مانع‌ رسيدن‌ آزوقه‌ و مهمات‌ از بغداد براي‌ سپاه‌ عثمانى‌ شود (استرابادي‌، 219؛ لاكهارت‌، .(74 وي‌ نخست‌ حله‌ را متصرف‌ شد، سپس‌ شهرهاي‌ مقدس‌ ديگر آن‌ ناحيه‌ را تحت‌ اختيار گرفت‌ (استرابادي‌، 221؛ نيز نك: محمدكاظم‌، 1/334- 335).
همچنين‌ نقش‌ باباخان‌ در محاصرة قلعة ايروان‌ (استرابادي‌، 255) و تصرف‌ گنجه‌ (1147ق‌/1734م‌)، آنچنان‌ موجب‌ خشنودي‌ نادر گرديد كه‌ از وي‌ رسماً تقدير كرد و او را «به‌ اِصطناعت‌ خسروانه‌» مفتخر ساخت‌ (محمدكاظم‌، 1/409).
در ماجراي‌ به‌ تخت‌ نشستن‌ نادر در دشت‌ مغان‌ (1148ق‌/1735م‌)، باباخان‌ خود را هواخواه‌ جدي‌ سلطنت‌ نادر، و جان‌ نثار وي‌ معرفى‌ كرد و نادرشاه‌ نيز پس‌ از تاج‌گذاري‌، حكومت‌ ايالت‌ مهم‌ هرات‌ را به‌ باباخان‌ سپرد (استرابادي‌، 273). نام‌ و مهر باباخان‌ چاپوشلو، در ميان‌ نخستين‌ امضا كنندگان‌ وثيقه‌نامة دشت‌ مغان‌ به‌ چشم‌ مى‌خورد (نك: فلسفى‌، 69).
باباخان‌ در لشكركشى‌ برضد ابوالحسن‌ خان‌ والى‌ متمرّد بلخ‌ (نك: محمدكاظم‌، 2/481) و تسخير اين‌ شهر (1149ق‌/1736م‌)، به‌ فرمان‌ نادرشاه‌، رضاقلى‌ ميرزا فرزند ارشد شاه‌ را همراهى‌ مى‌كرد (همو، 2/483؛ نيز نك: لاكهارت‌، .(163-164 به‌ دنبال‌ آن‌، سپاه‌ شاهزادة افشار پس‌ از غلبه‌ بر ابوالفيض‌ خان‌ فرمانرواي‌ بخارا، قلعة شِلْدوك‌ (يا شلوك‌) را در نزديكى‌ قَرْشى‌ به‌ محاصره‌ درآورد (محمدكاظم‌، 2/597 - 598؛ استرابادي‌، 295). در جريان‌ اين‌ محاصره‌، باباخان‌ كشته‌، و پس‌ از انتقال‌ جسدش‌ به‌ مشهد در آستان‌ قدس‌ رضوي‌(ع‌) به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (محمدكاظم‌، 2/599؛ استرابادي‌، همانجا).
مآخذ: ابوالحسن‌ گلستانه‌، مجمل‌ التواريخ‌، به‌ كوشش‌ مدرس‌ رضوي‌، تهران‌، 1344ش‌؛ استرابادي‌، محمدمهدي‌، جهانگشاي‌ نادري‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ انوار، تهران‌، 1341ش‌؛ اسكندربيك‌ منشى‌، عالم‌ آراي‌ عباسى‌، تهران‌، 1350ش‌؛ سومر، فاروق‌، نقش‌ تركان‌ آناطولى‌ در تشكيل‌ و توسعة دولت‌ صفوي‌، ترجمة احسان‌ اشراقى‌ و محمدتقى‌ امامى‌، تهران‌، 1371ش‌؛ فلسفى‌، نصرالله‌، هشت‌ مقالة تاريخى‌ و ادبى‌، تهران‌، 1330ش‌؛ قاضى‌ احمد قمى‌، خلاصة التواريخ‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ اشراقى‌، تهران‌، 1359ش‌؛ محمدكاظم‌، عالم‌ آراي‌ نادري‌، به‌ كوشش‌ محمدامين‌ رياحى‌، تهران‌، 1364ش‌؛ موسوي‌ اصفهانى‌، محمدصادق‌، تاريخ‌ گيتى‌ گشا، تهران‌، 1363ش‌؛ نيز:
Don Juan of Persia, tr. G. Le Strange, London, 1926; Lockhart, L., Nadir Shah, London, 1938; Minorsky, V., Tadhkirat al - Mul = k, London, 1943.
روزبه‌ زرين‌كوب‌