اَيْمَن‌ِ بْن‌ِ خُرَيم‌ بن‌ فاتِك‌ اسدي‌ (د 86ق‌/705م‌)، شاعر عصر اموي‌. پدرش‌ از جنگجويان‌ بدر و راويان‌ حديث‌ بود (ابن‌ قتيبه‌، الشعر...، 345). ايمن‌ در شام‌ زاده‌ شد و گويند به‌ روز فتح‌ مكه‌ (8ق‌) جوانى‌ نورس‌ بود (ابن‌ عبدالبر، 1/129؛ ابن‌ قدامه‌، 516؛ ابن‌ اثير، 1/160؛ سيوطى‌، 1/171؛ ابن‌ عساكر، 3/187).
وي‌ به‌ سبب‌ زهد، پارسايى‌ و وقار اجتماعى‌ و مَنشى‌ معتدل‌ و خردمندانه‌ از احترام‌ همگان‌ و خاصه‌ معاويه‌ برخوردار بوده‌ است‌؛ از اين‌ رو مى‌توانسته‌ با شجاعت‌ تمام‌ در اشعارش‌ به‌ دادن‌ پند و اندرز حتى‌ عتاب‌ و اعتراض‌ بپردازد. مثلاً وقتى‌ كه‌ ضحاك‌ يكى‌ از فرماندهان‌ معاويه‌ در سرزمين‌ جزيره‌ از اَشتر شكست‌ خورد، وي‌ قطعه‌اي‌ ملامت‌آميز و پرخاشگرانه‌ خطاب‌ به‌ معاويه‌ سرود (نصربن‌ مزاحم‌، 12-14؛ ثقفى‌، 213-216). در شكستى‌ ديگر كه‌ به‌ سپاه‌ معاويه‌ افتاد، باز به‌ همين‌ گونه‌ شعر سرود (نصر بن‌ مزاحم‌، 431)؛ اما شگفت‌ آنكه‌ او، به‌ رغم‌ وابستگى‌ به‌ معاويه‌، چون‌ ماجراي‌ گزينش‌ حَكَم‌ بالا گرفت‌، قطعه‌اي‌ سرود كه‌ مخاطب‌ آن‌ در واقع‌ اميرالمؤمنين‌ على‌(ع‌) بود و در آن‌ قطعه‌ مصرانه‌ مى‌خواست‌ نه‌ ابوموسى‌، كه‌ ابن‌ عباس‌ را به‌ حكميت‌ برگزيند، چندانكه‌ گويى‌، به‌ قول‌ ابن‌ مزاحم‌، مايل‌ بود كه‌ در اين‌ كار، عراقيان‌ موفق‌ شوند (همو، 502). در هر حال‌، به‌ گفتة نصربن‌ مزاحم‌ وي‌ ترجيح‌ مى‌داده‌ از كشمكشهاي‌ سياسى‌ به‌ دور باشد (ص‌ 503).
پس‌ از مرگ‌ معاويه‌ تا خلافت‌ مروان‌ بن‌ حكم‌ (60 -64ق‌) خبري‌ از ايمن‌ در دست‌ نيست‌. چون‌ مروان‌ (حك 64 - 65ق‌) از ايمن‌ خواست‌ كه‌ به‌ همراه‌ ضحاك‌ بن‌ قيس‌ در جنگ‌ برضد عبدالله‌ بن‌ زبير شركت‌ كند، وي‌ به‌ شيوة معهود خود، سر باز زد و در نتيجه‌ خشم‌ مروان‌ را نسبت‌ به‌ خود برانگيخت‌ (ابن‌ قتيبه‌، المعارف‌، 340، الشعر، 346؛ ابن‌ عبدربه‌، 4/401-402؛ ابن‌ حبان‌، 4/46-47).
از ارتباط وي‌ با دربار عبدالملك‌ جز يكى‌ دو روايت‌ در دست‌ نيست‌. به‌ گفتة بلاذري‌ وي‌ مدتى‌ در خدمت‌ يحيى‌ بن‌ حكم‌ والى‌ عبدالملك‌ بر مدينه‌ به‌ سر برده‌ است‌ (5/162)؛ همچنين‌ مدتى‌ نيز نزد عبدالعزيز بن‌ مروان‌ (حك 65 - 85ق‌)، حاكم‌ مصر، به‌ سر برد و او را مدح‌ گفت‌، اما به‌ سبب‌ كدورتى‌ كه‌ پيش‌ آمد، از او بريد و به‌ برادرش‌ بشربن‌ مروان‌ در عراق‌ پيوست‌ (جاحظ، 107؛ ابن‌ قتيبه‌، عيون‌...، 4/66؛ ابوالفرج‌، 21/7- 8). از اين‌ دوره‌ به‌ بعد از زندگى‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. مجموعة اشعاري‌ كه‌ از او به‌ جاي‌ مانده‌، 146 بيت‌ است‌ كه‌ در منابع‌ پراكنده‌اند.
مآخذ: ابن‌ اثير، على‌، اسدالغابة، قاهره‌، 1286ق‌؛ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حيدر آباد دكن‌، 1398ق‌/1978م‌؛ ابن‌ عبدالبر، يوسف‌، الاستيعاب‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 1380ق‌/1960م‌؛ ابن‌ عبدربه‌، احمد، العقد الفريد، به‌ كوشش‌ احمد امين‌ و ديگران‌، بيروت‌، 1402ق‌؛ ابن‌ عساكر، على‌، التاريخ‌ الكبير، به‌ كوشش‌ عبدالقادر بدران‌، دمشق‌، 1331ق‌؛ ابن‌ قتيبه‌، عبدالله‌، الشعر و الشعراء، ليدن‌، 1902م‌؛ همو، عيون‌ الاخبار، بيروت‌، 1343ق‌/1925م‌؛ همو، المعارف‌، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌، 1960م‌؛ ابن‌ قدامة مقدسى‌، عبدالله‌، التبيين‌ فى‌ انساب‌ القريشين‌، به‌ كوشش‌ محمد نايف‌، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ ابوالفرج‌ اصفهانى‌، الاغانى‌، به‌ كوشش‌ احمد شنقيطى‌، قاهره‌، 1323ق‌؛ بلاذري‌، احمد، انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ عبدالعزيز دوري‌، بيروت‌، 1398ق‌/1978م‌؛ ثقفى‌، ابراهيم‌، الغارات‌، به‌ كوشش‌ عبدالزهرا حسينى‌، بيروت‌، 1407ق‌/1987م‌؛ جاحظ، عمرو، البرصان‌ و العرجان‌، به‌ كوشش‌ محمد مرسى‌ خولى‌، بيروت‌، 1407ق‌/1987م‌؛ سيوطى‌، حسن‌ المحاضرة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1387ق‌/1967م‌؛ نصربن‌ مزاحم‌، وقعة صفين‌، به‌ كوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، 1372ق‌.
رضوان‌ مساح‌