اولياآتا، شهري‌ در تركستان‌ در منطقة سير دريا. اين‌ نام‌ از آرامگاه‌ قراخان‌ قديس‌ در آن‌ شهر گرفته‌ شده‌، و در تركى‌ به‌ معناي‌ پدر مقدس‌ است‌. اولياآتا در 1936م‌/1315ش‌ به‌ نام‌ يكى‌ از شاعران‌، قزاق‌ جمبول‌1 ناميده‌ شد كه‌ مركز استانى‌ به‌ همين‌ نام‌ در جمهوري‌ قزاقستان‌ است‌ («دائرةالمعارف‌...2»، .(I/535
در محدودة اولياآتا شهر باستانى‌ طراز (ه م‌) وجود داشته‌ است‌. به‌ گفتة بارتولد، در سدة 5ق‌/11م‌ مردم‌ اين‌ ناحيه‌ به‌ زبانهاي‌ تركى‌ و سغدي‌ سخن‌ مى‌گفتند 507) .(II(2)/476, وي‌ محل‌ اولياآتا را در فاصلة يانى‌3 (طلاس‌) تا سوران‌ نوشته‌، و بر آن‌ است‌ كه‌ قلعة قاچار باشى‌ در محل‌ اولياآتا قرار داشته‌ است‌ 282) .(II(2)/93, در 1225ق‌/1810م‌ واحدهاي‌ نظامى‌ روسى‌ مقيم‌ تاشكند، محدودة وسيعى‌ تا اولياآتا را غارت‌ كردند (همو، .(II(2)/334 در بهار 1280/1864م‌ دوهنگ‌ يكى‌ از جانب‌ سيبري‌ و آلاتائو4 و ديگري‌ از جانب‌ سير دريا عازم‌ تركستان‌ شدند. هنگ‌ نخست‌ در ذيحجة 1280ق‌/ژوئن‌ 1864 شهر اولياآتا را تصرف‌ كرد («تاريخ‌...5»، 78 .(I/77, اين‌ شهر پس‌ از تصرف‌ آن‌ توسط نيروهاي‌ روسيه‌ شهرت‌ يافت‌. از 1314ق‌/1896م‌ باستان‌ شناسان‌ در اين‌ منطقه‌ به‌ كاوش‌ پرداختند (بارتولد، .(III/340 در 1936م‌ و پس‌ از آن‌ حفاريهايى‌ در منطقة شهرباستانى‌ طراز، از سوي‌ هيأت‌ باستان‌ شناسان‌ روس‌ صورت‌ گرفت‌. در اين‌ منطقه‌ سنگهايى‌ از گورهاي‌ تركان‌ به‌ دست‌ آمده‌ كه‌ بر آنها نام‌ و مشخصات‌ مردة مدفون‌ منعكس‌ است‌. آرامگاهى‌ در شهر اولياآتا با نام‌ «كوچوك‌ اوليا» (قديس‌ كوچك‌) وجود دارد كه‌ كتيبة آن‌ متعلق‌ به‌ 660ق‌/1262م‌ است‌. اين‌ آرامگاه‌ به‌ الغ‌ - بيلگه‌ اقبال‌ خان‌ تعلق‌ دارد (بارتولد، .(III/340 آرامگاه‌ باباجا - حاتم‌ (سدة 5ق‌/11م‌) و عايشه‌ بى‌بى‌ (سدة 6ق‌/12م‌) در جوار اين‌ شهر قرار دارد («دائرةالمعارف‌»، همانجا).
مآخذ:
,W.W., Sochineniya, Moscow,1964-1965; Istoriya Uzbeksko o SSR, Tashkent, 1956; Kratkaya geograficheskaya entsiklopediya, Moscow, 1960.
عنايت‌الله‌ رضا