اِنْفاق، واژهاي قرآنى، به معنى صرف كردن مال در مصارف
نيكوكارانه. انفاق در قرآن كريم به عنوان يكى از پايههاي اصلى عمل
صالح، و يكى از ويژگيهاي مؤمنان مورد تأكيد قرار گرفته است. با آنكه اغلب
مفسران متأخر به اين عمل بيشتر از منظر توزيع ثروت و كاستن محروميتهاي
اقتصادي نگريستهاند، اما در قرآن كريم بعد تربيتى انفاق بيش از هر چيز مورد
توجه قرار گرفته، و از اين حيث مكمل ايمان دانسته شده است.
بخش مهمى از تعاليم قرآنى در باب انفاق مربوط به آياتى است كه در آنها
تصويري از انسان هدايت يافته ارائه شده است. به عنوان نمونه، مىتوان
به سرآغاز سورة بقره اشاره كرد كه در آن، ايمان به عالم غيب، برپاي
داشتن نماز و انفاق از آنچه خداوند روزي كرده است، ويژگيهاي اصلى اهل تقوا
شناخته شدهاند (بقره/2/2-3). در آيات ديگري نيز انفاق در رديف ايمان به
عقايد بنيادي دينى، يا اعمالى چون نماز جاي گرفته است (مثلاً نساء /4/39؛
فاطر /35/29).
مطابق برخى آيات قرآنى، انفاق وسيلهاي براي راه يافتن به كمال انسانى
و تقرب به خداوند است، چنانكه گفته شده است اگر كسى به انگيزة طلب «وجه
الله» و رضاي الهى انفاق كند، از ارزش و بهرة مضاعف آن برخوردار خواهد شد
(نك: بقره/2/265، 272؛ توبه/9/99). در تأكيد بر همين جنبه از انفاق، در
آيهاي از سورة آل عمران (3/92) آمده است كه انسان تنها با انفاق از آنچه
دوست دارد، به «بِرّ» (ه م) نائل خواهد شد.
از آنجا كه در فرهنگ قرآنى، ارتقاء شخصيت معنوي انسان، غايت اصلى انفاق
شمرده مىشود، آنچه به اين عمل معنا مىبخشد، نيت است و بنابراين، هرگونه
انفاقى بر پاية ريا، بىارزش دانسته شده است (نك: بقره /2/264). بر همين
مبناست كه حتى افرادي با توان اقتصادي محدود از دعوت الهى به انفاق
مستثنى نگشتهاند و امر الهى بر آن قرار گرفته است كه حتى كسانى كه با
تنگدستى روبهرو شدهاند، از آنچه خداوند روزي ايشان ساخته است، در حد وسع
خود انفاق كنند.
دعوت قرآن كريم به انفاق، با اين هشدار همراه است كه اگر كسانى به
اندوختن سيم و زر اشتغال ورزند و از انفاق غفلت كنند، «عذابى دردناك» آنان
را فراخواهد گرفت (توبه /9/34). با اينهمه، در آياتى از قرآن كريم زيادهروي
در انفاق نيز مورد نكوهش قرار گرفته، و رعايت اعتدال توصيه شده است (اسراء
/17/29؛ فرقان/ 25/67).
با شكلگيري دانش فقه در دو سدة نخست اسلامى و با سامان يافتن مقرراتى
براي گونههايى خاص از انفاق، برخى از گونههاي صرف كردن مال در راه
خداوند از نظر فقهى واجب شناخته شد و آنچه در چارچوب مقررات فقهى جاي
نگرفته بود، در زمرة دستورهاي اخلاقى - و عموماً متفاوت با احكام الزام آور -
به شمار آمد. در ميراث مكتوب اسلامى در طى يك و نيم هزاره، مبحث انفاق
همواره با همين عنوان يا با عناوينى چون برّ و صدقات در آثار اخلاقى مورد
بحث قرار گرفته است. در فقه اسلامى، به طور عمده در بحث زكات و خمس، و
نيز در ذيل عناوين محدودتري چون فديه، كفاره و نذر به اين موضوع پرداخته
شده است.
مأخذ: قرآن كريم. بخش فقه، علوم قرآنى و حديث