اَمين‌، اصطلاح‌ و عنوانى‌ ديوانى‌ در نظام‌ اداري‌ بخشهايى‌ از جهان‌ اسلام‌، به‌ ويژه‌ در تشكيلات‌ مالى‌ و اداري‌ دولت‌ عثمانى‌. در اين‌ تشكيلات‌ صاحبان‌ مناصب‌ متعددي‌ را امين‌ مى‌ناميدند كه‌ با عنوانهايى‌ نظير مباشر، محرّر و كاتب‌ ايالت‌ و ولايت‌ نيز خوانده‌ مى‌شدند (اينالجيك‌، مقدمه‌، 19 ، حاشية .(84 همچنين‌ به‌ صاحبان‌ منصب‌ تحرير يعنى‌ به‌ كسانى‌ كه‌ بر منابع‌ درآمد مالى‌ دولت‌ و توزيع‌ آن‌ در ولايات‌ مختلف‌ نظارت‌ داشتند، امين‌ گفته‌ مى‌شد (همانجا). از آنجا كه‌ منصب‌ تحرير ايالات‌، شغلى‌ پر مسئوليت‌ بود و نيز براي‌ جلوگيري‌ از سوءاستفاده‌، امينهاي‌ اين‌ سِمَت‌ از اميران‌ و بيكهاي‌ با تجربه‌ و صاحب‌ نفوذ انتخاب‌ مى‌شدند؛ وظيفة بازرسى‌ مالى‌ نهادهاي‌ دولت‌ با همكاري‌ قضات‌ محلى‌ و ثبت‌ آنها در دفاتر مخصوص‌، بررسى‌ بروات‌، دفاتر، محصولات‌ صاحبان‌ اراضى‌ خاص‌، زعامت‌، تيمار، مُسلَّم‌ و نظاير آن‌ برعهدة آنان‌ بود (همانجا).
امينهاي‌ تشكيلات‌ ديوانى‌ دولت‌ عثمانى‌ اينان‌ بودند: امين‌ شهر، امين‌ ترسانه‌ (محل‌ تعمير كشتيهاي‌ جنگى‌)، امين‌ مطبخ‌، امين‌ جو، امين‌ گمرك‌، امين‌ صندوق‌، امين‌ انبار، امين‌ توپخانه‌، امين‌ بيرون‌، امين‌ اندرون‌ (هامر پورگشتال‌، )، IX/33 امانت‌ اصطبل‌ عامره‌، امين‌ اسكله‌، امين‌ جزيه‌، امين‌ ملتزم‌، امين‌ نزول‌ (فكته‌، )، I/894 امين‌ خزينه‌، امين‌ مخزن‌ (امين‌ ارزاق‌ و دارو) و امين‌ ضرب‌ (مأمور توزيع‌ پول‌) (پاكالين‌، .(I/526
مهم‌ترين‌ و معروف‌ترين‌ امينهاي‌ سازمان‌ ديوانى‌ عثمانى‌ عبارت‌ بودند از:
امين‌ شهر: وظيفة اصلى‌ اين‌ شخص‌ تا آغاز دورة تنظيمات‌ (سدة 13ق‌/19م‌) رسيدگى‌ به‌ امور بيوتات‌ سلطنتى‌ از قبيل‌ تعميرات‌ آنها، پرداخت‌ حقوق‌ كارمندان‌ و همچنين‌ تأمين‌ هزينة سفيرانى‌ بود كه‌ وارد قلمرو عثمانى‌ مى‌شدند (اوزون‌ چارشيلى‌ ، «تشكيلات‌ دربار...1»، .(375-376 امين‌ شهر از ميان‌ اعضاي‌ ديوان‌ همايون‌ انتخاب‌ مى‌شدند و محل‌ اداره‌ و كار اينان‌ نيز در محوطة كاخ‌ سلطنتى‌ قرار داشت‌. اين‌ امينها در جلسات‌ ديوان‌ شركت‌ مى‌كردند و در طرف‌ راست‌ وزير اعظم‌ مى‌نشستند (همان‌، 377 ؛ همو، «تشكيلات‌ بحريه‌...2»، و بعد از دورة تنظيمات‌، در جايگاه‌ شهردار و محل‌ شهرداري‌ مستقر شدند (پاكالين‌، ؛ I/525 اوزون‌ چارشيلى‌، «تشكيلات‌ دربار»، .(375
امين‌ مطبخ‌ عامره‌: وي‌ سرپرست‌ آشپزخانة دربار بود و تهية كلية ملزومات‌ آشپزخانه‌ را برعهده‌ داشت‌. او دو منشى‌ بزرگ‌ و كوچك‌ داشت‌ كه‌ در ادارة امور او را ياري‌ مى‌كردند. غذاي‌ مخصوص‌ پادشاه‌ نيز در بخشى‌ از اين‌ آشپزخانه‌ كه‌ آن‌ را «قوشخانه‌» مى‌ناميدند، با نظارت‌ امين‌ مطبخ‌ و به‌ سرپرستى‌ آشپز مخصوص‌ كه‌ او را «سرچينى‌» مى‌ناميدند، تهيه‌ مى‌شد (همان‌، .(379-381 تأمين‌ هزينة مطبخ‌ عامره‌ در سدة 11ق‌/17م‌ برعهدة امين‌ گمرك‌ بود.
امين‌ ضرابخانه‌: وي‌ وظيفه‌ داشت‌ بر ضرب‌ سكه‌ در ضرابخانه‌ها نظارت‌ كند. مدت‌ خدمت‌ و مأموريت‌ امين‌ ضرابخانه‌ يك‌ سال‌ بود، ولى‌ دوباره‌ نيز مى‌توانست‌ انتخاب‌ شود (همان‌، .(385 از 1251ق‌/1835م‌ خزانة ميري‌ (خزانة دولت‌) در ضرابخانه‌ ادغام‌، و دفترداري‌ ضرابخانة عامره‌ ناميده‌ شد (همان‌، .(386
امين‌جو (آرپا امينى‌): وظيفة او تهية علوفه‌ و نظارت‌ بر مصرف‌ آن‌ در اصطبلهاي‌ سلطنتى‌ بود. او را امين‌ شعير نيز مى‌گفتند كه‌ هم‌ رتبة خواجگان‌ ديوان‌ بود (همان‌، 387 ؛ پاكالين‌، .(I/526
به‌ حساب‌ امينها در ادارة كل‌حسابرسى‌ (باش‌محاسبه‌) رسيدگى‌ مى‌شد (اوزون‌چارشيلى‌، «تشكيلات‌ بحريه‌»، .(354
رئيس‌ دفتر امور خارجه‌ را پيش‌ از دوران‌ سلطان‌ سليمان‌ قانونى‌ (سدة10ق‌/16م‌)«امين‌ احكام‌»مى‌ناميدند و وي‌اين‌عنوان‌ را به‌رئيس‌ الكتاب‌ تغيير داد (هامر پورگشتال‌، 2/1599). امين‌الملك‌ (خازندار) (قلقشندي‌، 3/481)، امين‌الحكم‌ (همو، 11/375) و كاغذ امين‌لري‌ كه‌ به‌ امور فقرا رسيدگى‌ مى‌كردند ( حرز الملوك‌، 40-41) نيز جزو امينها بودند. در برخى‌ از شهرها، امينها در محلة مخصوصى‌ اقامت‌ داشتند كه‌ آن‌ را محلة امينها (امين‌ لر محله‌ سى‌) مى‌گفتند (فندقليلى‌، 152).
مآخذ: حرز الملوك‌، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ فندقليلى‌ عصمت‌ افندي‌، تكملة الشقائق‌ فى‌ حق‌ اهل‌ الحقائق‌ (ذيل‌ الشقائق‌ النعمانية )، به‌ كوشش‌ عبدالقادر اوزجان‌، استانبول‌، 1989م‌؛ قلقشندي‌، احمد، صبح‌ الاعشى‌، قاهره‌، 1383ق‌؛ هامر پورگشتال‌، يوزف‌، تاريخ‌ عثمانى‌، ترجمة زكى‌ على‌آبادي‌، به‌ كوشش‌ جمشيد كيانفر، 1367ش‌؛ نيز:
Fekete, L., Die Siy ? qat-Schrift in der t O rkischen Finanzverwaltung, Budapest, 1955; Inalc o k, H., Hicr Q 835 tarihli, s C ret-i defter-i sancak-i Arvanid, Ankara, 1987; Pakal o n, M.Z., Osmanl o tarih deyimleri ve terimleri s N zl O g O , Istanbul, 1983; Uzuncars o l o , I.H., Osmanl o devletinin saray teskil @ t o , Ankara, 1984; id, Osmanl o devletinin merkez ve bahriye teskil @ t o , Ankara, 1984.
على‌اكبر ديانت‌