اَميرْآباد، از بخشهاي‌ دوگانة شهرستان‌ دامغان‌ واقع‌ در استان‌ سمنان‌. تا چندي‌ پيش‌ روستاي‌ اميرآباد مركز بخش‌ صيدآباد بود. بر اثر گسترش‌ و اهميتى‌ كه‌ پيدا كرد، نام‌ بخش‌ نيز به‌ اميرآباد تغيير يافت‌ و صيدآباد امروزه‌ مركز دهستان‌ قهاب‌ صرصر از دهستانهاي‌ سه‌گانة اميرآباد است‌ ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها...، 14، 106-107؛ آمارنامه‌...، 9).
بخش‌ اميرآباد كه‌ قسمت‌ بيشتري‌ از جنوب‌ دامغان‌ را فراگرفته‌، از شمال‌ و شمال‌ باختري‌ به‌ بخش‌ مركزي‌ اين‌ شهرستان‌ و بخش‌ دودانگة شهرستان‌ ساري‌، از جنوب‌ به‌ شهرستان‌ نائين‌، از خاور به‌ شهرستان‌ شاهرود و از باختر به‌ شهرستان‌ سمنان‌ محدود است‌ ( فرهنگ‌ روستايى‌، 4؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا؛ بنى‌ اسدي‌، 1/14). تنها شهر اين‌ بخش‌ اميريه‌ است‌ ( سازمان‌...، 29).
بخش‌ اميرآباد منطقه‌اي‌ كويري‌ و داراي‌ خاك‌ بسيار شور است‌ (نك: بنى‌ اسدي‌، 1/32). قسمتهاي‌ شمالى‌ بخش‌ اميرآباد را كوههاي‌ كم‌ ارتفاع‌ و منفردي‌ در برگرفته‌ كه‌ مهم‌ترين‌ آنها كوههاي‌ بَناوَر، اورس‌ و سرخ‌ كوه‌ است‌. آب‌ و هواي‌ اميرآباد معتدل‌ خشك‌ و ميزان‌ بارندگى‌ آن‌ 100 ميلى‌متر است‌. دماي‌ هوا در تابستانها به‌ 40 و زمستانها به‌ 5 - مى‌رسد ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌، 3/25؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، 15). در اميرآباد رودخانة دائمى‌ وجود ندارد و تنها رودخانه‌هاي‌ فصلى‌ دريان‌، دِرج‌ و شورو به‌ ترتيب‌ از ارتفاعات‌ شمالى‌ سمنان‌، كوه‌ گيوتنگه‌ و شورو سرچشمه‌ مى‌گيرند و به‌ سوي‌ جنوب‌ جريان‌ مى‌يابند و سرانجام‌ در زمينهاي‌ كويري‌ جذب‌ مى‌شوند (همان‌، 107- 108؛ بنى‌ اسدي‌، 1/47). چِجام‌، معروف‌ به‌ كوير حاج‌ عليقلى‌ مهم‌ترين‌ قسمت‌ كويري‌ بخش‌ اميرآباد است‌. درختان‌ پسته‌، اقاقيا، گز، طاق‌ و گياهان‌ دارويى‌ و صنعتى‌ از قبيل‌ خاكشير، پونه‌، گاوزبان‌، بومادران‌ و كتيرا پوشش‌ گياهى‌ آن‌ را تشكيل‌ مى‌دهد و جانوران‌ و پرندگانى‌ چون‌ روباه‌، شغال‌، گرگ‌، كفتار و كبك‌ وجود دارند ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، 108). معادن‌ سرب‌، فيروزه‌ و گل‌ نسوز در كوير چجام‌ و نيز سنگ‌ بالاست‌ و آهك‌ در دهستان‌ قهاب‌ صرصر يافت‌ مى‌شود (همانجا؛ نام‌ و نشان‌...، 54).
گذشتة تاريخى‌ اين‌ ناحيه‌ را مى‌توان‌ از عصر قاجاريه‌ پى‌ گرفت‌ كه‌ قراء اميرآباد، دولت‌ آباد، صيدآباد، سليمان‌ آباد، دزه‌ و تويه‌ دروار از نقاط آباد و مهم‌ آن‌ بوده‌ است‌ و چند قريه‌ از املاك‌ ميرزا محمدخان‌ سپهسالار به‌ شمار مى‌رفت‌ (اعتماد السلطنه‌، 2/1536؛ سديد السلطنه‌، 194، 252؛ فريزر، 239-240).
بخش‌ اميرآباد با 7/784 ،9كم 2 وسعت‌ و 189 آبادي‌ از 3 دهستان‌ قهاب‌ رستاق‌، قهاب‌ صرصر و تويه‌دروار تشكيل‌ مى‌شود. مراكز هر يك‌ از دهستانها به‌ ترتيب‌ عبارتند از: فرات‌، صيدآباد و دروار (سازمان‌، همانجا؛ فرهنگ‌ روستايى‌، 8). از كل‌ آباديهاي‌ بخش‌ اميرآباد 66 آبادي‌ داراي‌ سكنه‌ است‌. در اين‌ بخش‌ 53 آبادي‌ از راه‌ شوسه‌ بهره‌مندند و 31 آبادي‌ آن‌ نيز داراي‌ راه‌ آسفالته‌ است‌ (همان‌، 8، 17).
بر اساس‌ سرشماري‌ 1365ش‌ بخش‌ اميرآباد با 551 ،2خانوار داراي‌ 997 ،10نفر جمعيت‌ شامل‌ 562 ،5مرد و 425 ،5زن‌ بوده‌ است‌. پرجمعيت‌ترين‌ دهستان‌ آن‌ قهاب‌ صرصر است‌ كه‌ 080 ،1خانوار و 709 ،4نفر جمعيت‌ دارد. از كل‌ جمعيت‌ 6 ساله‌ و بيشتر اين‌ بخش‌ 039 ،6نفر با سواد و 623 ،2نفر شاغل‌ هستند (همان‌، 9، 13).
فعاليتهاي‌ اقتصادي‌ مردم‌ اميرآباد كشاورزي‌، دامداري‌ و قالى‌ بافى‌ است‌. كشاورزي‌ كه‌ بيشتر در دهستانهاي‌ شمالى‌ (قهاب‌ صرصر و تويه‌دروار) متداول‌ است‌، به‌ كشت‌ محصولاتى‌ چون‌ گندم‌، جو، پنبه‌، چغندرقند، تره‌بار و پسته‌ اختصاص‌ دارد. كشاورزي‌ آن‌ عمدتاً به‌ روش‌ آبى‌ است‌ و آب‌ مورد نياز از قنات‌ و چاههاي‌ عميق‌ و نيمه‌ عميق‌ تأمين‌ مى‌شود ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا؛ فرهنگ‌ اقتصادي‌...، «2/1-4/1»؛ فرهنگ‌ آباديها...، 2، 4، 6). اين‌ ناحيه‌ مجموعاً داراي‌ 930 ،36رأس‌ گوسفندوبز و 741 رأس‌گاو و گوساله‌بوده‌است‌ ( فرهنگ‌ روستايى‌، 19).
مردم‌ اميرآباد مسلمان‌ و پيرو مذهب‌ شيعه‌اند كه‌ به‌ زبان‌ فارسى‌ با گويش‌ محلى‌ تكلم‌ مى‌كنند ( فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا).
آثار تاريخى‌: بخش‌ اميرآباد داراي‌ آثار تاريخى‌ بسياري‌ است‌ كه‌ بيشتر متعلق‌ به‌ عصر قاجاريه‌ است‌. مهم‌ترين‌ اين‌ آثار عبارتند از: قلعة اميرآباد (تاريخ‌ قلعه‌) و تپه‌هاي‌ باستانى‌ آن‌، كاروانسراي‌ قوشه‌ (متعلق‌ به‌ عصر صفوي‌) (بنى‌ اسدي‌، 1/498، 504، 522) و كاروانسراي‌ سپهسالار، بقاع‌ امام‌زاده‌ قاسم‌، جبرئيل‌، شمس‌الدين‌، مطهر (دشتبوه‌)، ميرابراهيم‌ (صح‌ سرتنگه‌) (همو، 1/473، 475، 496) و همچنين‌ قلاع‌ دولت‌آباد، عبدالله‌آباد، مايان‌، گورقلعه‌، قلعه‌ پنجم‌، ديوار قلعه‌، قلاع‌ و برجهاي‌ تنگه‌ تويه‌دروار، نقاره‌ خانة روستاي‌ امروان‌، تپه‌هاي‌ تاريخى‌ چهل‌ دختر، كرمان‌، پل‌، تلويسند، معصوم‌زاده‌، ماز، گردال‌ محمد، كوره‌ محمد، سفيد، گردو، على‌ محمد سنگسري‌، گلسار و حمامهاي‌ قديمى‌ سياهكوه‌، كلاته‌، فيروزآباد و الله‌آباد (همو، 1/498- 499، 501 - 505، 521).
مآخذ: آمارنامة استان‌ سمنان‌ (1372ش‌)، سازمان‌ برنامه‌ و بودجة استان‌ سمنان‌، تهران‌، 1373ش‌؛ اعتمادالسلطنه‌، محمدحسن‌، مرآة البلدان‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ نوايى‌ و هاشم‌ محدث‌، تهران‌، 1368ش‌؛ بنى‌اسدي‌، على‌، سيماي‌ استان‌ سمنان‌، قم‌، 1374ش‌؛ سازمان‌ تقسيمات‌ كشوري‌ جمهوري‌ اسلامى‌ ايران‌، وزارت‌ كشور، تهران‌، 1376ش‌؛ سديد السلطنه‌، محمدعلى‌، سفرنامه‌، به‌ كوشش‌ احمد اقتداري‌، تهران‌، 1362ش‌؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور، سرشماري‌ عمومى‌ كشاورزي‌ (1367ش‌)، استان‌ سمنان‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1369ش‌؛ فرهنگ‌ اقتصادي‌ دهات‌ و مزارع‌، شهرستان‌ دامغان‌، جهاد سازندگى‌، تهران‌، 1363ش‌؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديهاي‌ كشور (شاهرود، گرگان‌)، ادارة جغرافيايى‌ ارتش‌، تهران‌، 1367ش‌، ج‌ 29؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌ (آباديها)، استان‌ دوم‌، دايرة جغرافيايى‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 1329ش‌؛ فرهنگ‌ روستايى‌ (1365ش‌)، استان‌ سمنان‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 1367ش‌؛ فريزر، جيمز بيلى‌، سفرنامه‌ (سفر زمستانى‌)، ترجمة منوچهر اميري‌، تهران‌، 1364ش‌؛ نام‌ و نشان‌ معادن‌ فعال‌ كشور (1365ش‌)، تهران‌، 1368ش‌.
جعفر اسحاقى‌ تيموري‌