اُمَوي‌، عزالدين‌ محمد بن‌ عبدالسلام‌ بن‌ اسحاق‌ بن‌ احمد، لغوي‌ و فقيه‌ مالكى‌ مصر در سده‌هاي‌ 8 و 9ق‌. او اهل‌ محله‌ از نواحى‌ مصر (بين‌ فسطاط و اسكندريه‌، نك: سمعانى‌، 5/216) بود كه‌ در قاهره‌ سكنى‌ گزيد و در همان‌ شهر به‌ فراگيري‌ علوم‌ اسلامى‌ پرداخت‌. آخرين‌ اطلاع‌ از حيات‌ اموي‌، مربوط به‌ سال‌ 798ق‌ است‌. اما برپاية دانسته‌ها از شيوخ‌ اموي‌ - كه‌ بيشتر در دهة آخر سدة 8ق‌ و دهة نخست‌ سدة 9ق‌ وفات‌ يافته‌اند - و همچنين‌ زمان‌ تولد شاگرد وي‌ سنباطى‌ (787ق‌)، چنين‌ مى‌نمايد كه‌ او چند گاهى‌ پس‌ از آن‌ تاريخ‌ نيز زيسته‌ باشد.
اموي‌ نزد ابن‌ عماد اقفهسى‌ (د 808ق‌) جامع‌ الامهات‌ ابن‌ حاجب‌ را فرا گرفت‌، از برخى‌ بزرگان‌ آن‌ زمان‌، همچون‌ سراج‌الدين‌ بلقينى‌ (د 805ق‌)، عبدالرحيم‌ بن‌ حسين‌ عراقى‌ (د 806ق‌) و شمس‌الدين‌ غماري‌ به‌ دانش‌اندوزي‌ پرداخت‌ و مدتى‌ نيز در ملازمت‌ قاضى‌القضات‌ شافعى‌ مذهب‌ِ قاهره‌، عزالدين‌ ابن‌ جماعه‌ (د 767ق‌) بود. اموي‌ در 798ق‌ نزد مسند و محدث‌ قاهره‌ در زمان‌ خويش‌، ابوالفرج‌ عبدالرحمان‌ بن‌ احمد غزي‌، معروف‌ به‌ ابن‌ شحنه‌ (د 799ق‌) مختصرِ ابن‌ حاجب‌ در فقه‌ را خواند (نك: سخاوي‌، الضوء ...، 8/56؛ باباتنبكتى‌، 493؛ فاسى‌، 3/238). بدين‌ترتيب‌، اموي‌ كه‌ نزد فقيهان‌ طراز اول‌ مالكى‌ و شافعى‌ زمان‌ خود دانش‌ اندوخته‌ بود، بر مسند تدريس‌ نشست‌ و كسانى‌ چون‌ ابوالبقاء محمد بن‌ محمد سنباطى‌ نزد وي‌ علم‌ اندوختند (سخاوي‌، الذيل‌ ...، 345).
آثار:
1. التعريف‌ برجال‌ جامع‌ الامهات‌، كتابى‌ در شرح‌ حال‌ رجالى‌ كه‌ نام‌ آنها در جامع‌ الامهات‌ِ ابن‌ حاجب‌ وارد شده‌ است‌. مؤلف‌ در تأليف‌ اين‌ كتاب‌ از آثار بسياري‌ همچون‌ ترتيب‌ المدارك‌ قاضى‌ عياض‌، تاريخ‌ بغدادِ خطيب‌، تاريخ‌ دمشق‌ ابن‌ عساكر و برخى‌ كتب‌ ذهبى‌ سود برده‌ است‌. تأليف‌ اين‌ اثر در 795ق‌ به‌ پايان‌ رسيده‌ است‌ و نسخه‌هايى‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ مختلف‌ جهان‌ يافت‌ مى‌شود (نك: عنان‌، 109؛ وكيل‌، 4/113؛ بانكيپور، شم 653 ؛ نيز نك: I/373 .(GAL,
2. تنبيه‌ الطالب‌ لفهم‌ لغات‌ ابن‌ الحاجب‌، كه‌ تكمله‌اي‌ است‌ بر اثر پيشين‌ در شرح‌ِ الفاظِ همان‌ اثرِ ابن‌ حاجب‌ (نك: باباتنبكتى‌، همانجا). تأليف‌ اين‌ اثر در رمضان‌ 797 به‌ انتها رسيده‌ است‌ و نسخه‌هايى‌ از آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ قرويين‌ فاس‌، دارالكتب‌ مصر و غير آن‌ موجود است‌ (نك: خديويه‌، 4/181؛ فاسى‌، 3/237- 238؛ I/538-539 S, .(GAL, در اين‌ اثر به‌ تأليف‌ ديگري‌ از مؤلف‌ با عنوان‌ غنيمة الراغب‌ فى‌ تصحيح‌ ابن‌ حاجب‌ نيز اشاره‌ شده‌ است‌ (نك: فاسى‌، همانجا).
مآخذ: بابا تنبكتى‌، احمد، نيل‌ الابتهاج‌، به‌كوشش‌ عبدالحميد عبدالله‌ هرامه‌، طرابلس‌، 1409ق‌/1989م‌؛ خديويه‌، فهرست‌؛ سخاوي‌، عبدالرحمان‌، الذيل‌ على‌ رفع‌ الاصر، به‌كوشش‌ جوده‌ هلال‌ و محمد محمود صبح‌، قاهره‌، 1966م‌؛ همو، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، به‌كوشش‌ عبدالله‌ عمر بارودي‌، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ عنان‌، محمد عبدالله‌، فهارس‌ الخزانة الملكية، رباط ، 1400ق‌/ 1980م‌؛ فاسى‌، محمد عابد، فهرس‌ مخطوطات‌ خزانة القرويين‌، تونس‌، 1403ق‌/ 1983م‌؛ وكيل‌، مختار، فهرست‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1390ق‌/1970م‌؛ نيز: S. GAL, GAL; Bankipore;
بخش‌ فقه‌، علوم‌ قرآنى‌ و حديث‌