اُمُّ الْقَيْوَيْن، يكى از 7 اميرنشين امارات متحدة عربى. اين نام را برگرفته از «ام القوّة» به معناي مركز نيرو دانستهاند كه به تدريج به امالقوين و سپس به ام القيوين تبديل شده است (جناب، 306). اين امارت در جنوب شبه جزيرة مسندم، بر امتداد ساحل موسوم به ساحل مهادن يا متصالح يا قرصنه در 25 و 35 عرض شمالى و 55 و 34 طول شرقى قرار دارد ( بريتانيكا؛ سنان، 19؛ مجتهدزاده، 166). شيخ نشينهاي هفتگانة مسندم و ديگر نقاط جنوبى خليج فارس تا پيش از سدة 12ق/18م عملاً قرنها تحت تسلط و حاكميت ايران بوده است. به هنگام گسترش حاكميت نادرشاه افشار بر كرانههاي جنوبى خليج فارس، شيوخ قاسمى جلفار (رأس الخيمه) در مسندم نفوذ و حاكميت داشتند. پس از نادر و سقوط دولت افشاريه، نفوذ شيوخ قواسم تا كرانههاي شمالى خليج فارس گسترش يافت. در اوايل سدة 13ق/19م شبه جزيرة مسندم تحت سلطة وهابيان درآمد. نيروي دريايى بريتانيا كه در پى تسلط بر مناطق خليج فارس بود، به رويارويى با شيوخ منطقه پرداخت و پس از شكست دادن آنان در 1820م قرار داد صلحى ميان شيوخ قواسم مسندم و بريتانيا منعقد شد. طبق اين قرارداد قبايل مسندم به صورت حكومتها و واحدهاي سياسى و مستقل از يكديگر و در عين حال وابسته به بريتانيا درآمدند و قلمرو اين شيوخ امضا كنندة صلح، امارات متصالحه (صلح كننده) ناميده شد. شيخ نشين امالقيوين كه حكومتش در آن زمان با شيخ عبدالله بن راشد بود، از نخستين امضاكنندگان اين قرارداد بود. تقسيم اصلى قلمرو شيوخ در 1921م/ 1300ش صورت گرفت. در اين زمان امالقيوين همراه ابوظبى، دبى، شارجه (شارقة)، رأس الخيمه، عجمان و فجيره يكى از شيخ نشينهاي هفتگانة مسندم شد. در 1971م/1350ش با خروج بريتانيا از خليج فارس، شيخ نشينهاي موسوم به متصالحه، فدراسيون «امارات عربى متحده» را تأسيس كردند (نك: اسعدي، 1/208، 226؛ اقتداري، 337، 338؛ بشير، 22-23؛ دلدم، 137-140؛ سنان، 19- 20؛ مجتهدزاده، 164-166، 178). امارت ام القيوين كه پس از عجمان كوچكترين امارات متصالحة عربى است، تنها شيخ نشين شبه جزيرة مسندم است كه سرزمينش محدودة جغرافيايى يكپارچهاي را شامل مىشود (سنان، 124؛ مجتهدزاده، 178؛ ميريان، 181). امارت ام القيوين در جنوب و غرب رأس الخيمه و به فاصلة 6 كيلومتري شمال عجمان قرار گرفته است. شارجه در 31 كيلومتري، و دبى در 45 كيلومتري جنوب غربى ام القيوين قرار دارند. ساحل خليج فارس به طول 24 كم شمال غربى و غرب آن را فراگرفته است (جناب، 304؛ بشير، 20؛ ميريان، همانجا؛ يغمايى، 126). وجود مرزهاي مورد اختلاف و نامعين، تعيين دقيق مساحت امالقيوين را بسيار مشكل و شايد ناممكن ساخته است، اما مىتوان گفت حدود 777 كم 2 مساحت دارد كه معادل 1% كل مساحت امارات متحده را به خود اختصاص داده است (اسعدي، 1/208؛ اقتداري، 343؛ بشير، 20، 22؛ جناب، همانجا؛ ميريان، 182؛ بريتانيكا؛ WNGD, .(1243 مركز آن شهر امالقيوين است كه بر جزيرهاي واقع شده است و هنگام جزر آب به خاك اصلى امارت ام القيوين مىپيوندد (بشير، 20؛ جناب، 305). آب و هواي ام القيوين خشك و صحرايى است. در زمستان دماي آن به 25 سانتىگراد مىرسد و در تابستان آب و هواي آن مانند ديگر امارات ساحلى گرم و مرطوب است. اين سرزمين شامل واحة بزرگى است كه از كرانههاي شمالى شهر امالقيوين آغاز مىشود و تا فلجالمعلى در جنوب خاوري ادامه دارد. در شرق اين واحه، وادي مرفق - دهانة درهاي از كوه حجاز - واقع شده است (بشير، همانجا؛ جناب، 304؛ مجتهدزاده، همانجا؛ اسعدي، 1/210؛ يغمايى، همانجا). تا سدة 19م اوضاع اقتصادي امالقيوين صورت مناسبى نداشت، تا اينكه در دوران حكومت احمد بن عبدالله بن راشد، ام القيوين با كنيا، سومالى و زنگبار ارتباط تجاري برقرار كرد و به صورت غنىترين امارت ساحل خليج فارس درآمد (جناب، 306). مراودات تجاري و اقتصادي با سواحل ايرانى خليج فارس نيز پيوسته جريان دارد و ايرانيان در آنجا صاحب مؤسسات گوناگون چون مدارس، شعبة بانك و شركتهاي بازرگانى هستند (ميريان، 181-182). كار اصلى مردم امالقيوين ماهيگيري است و اقتصاد آن بر پاية وصول 30% از عوايد نفتى شارجه و امتياز انتشار تمبر و كمك ديگر امارات و برخى كشورهاي عربى استوار است (جناب، 305؛ ميريان، 181؛ اسعدي 1/240؛ سنان، همانجا؛ جعفري 329). در 1969م/1348ش حاكم ام القيوين قراردادي به مدت 40 سال براي اكتشاف نفت در حوزة خشكى امالقيوين با شركت شل منعقد كرد و حق الامتيازي بابت آن و بهرهبرداري از گازهاي طبيعى نفت دريافت نمود (جناب، 311-312). فعاليت كشاورزي در ام القيوين بسيار ضعيف و اندك است. تنها در واحة فلج المعلى در مرزهاي جنوب غربى امالقيوين به سبب وجود آب، كشت و زرع صورت مىپذيرد. در آن واحه نخل، سبزيجات و درختان انبه وجود دارد (بشير، همانجا؛ جناب، 304؛ بريتانيكا ). مرغداري و توليد لبنيات نيز از اوايل سال 1980م در اين امارت رواج يافته است (اسدي، 210، 212). جمعيت امالقيوين از حدود 17 هزار نفر در 1975م/1354ش به حدود 29 هزار نفر در 1986م/1365ش افزايش يافت. جمعيت شهر امالقيوين را در دهة 1990م تا 15 هزار تن نيز برآورد كردهاند (اسعدي، 1/210؛ اقتداري، 343؛ مجتهدزاده، 178؛ كتاب سبز، 4). ظاهراً بيشتر مردم آن سرزمين ايرانى تبارند كه به زبان عربى و فارسى سخن مىگويند. ساكنان بومى آن را قبايل آل بوعلى و السودان و قبيلة غفيري تشكيل مىدهند (اسعدي، 213؛ قلعجى، 672؛ ميريان، همانجا)؛ مردم عرب زبان آن پيرو مذاهب پنج گانة اسلامند. قبيلة غفيري حنبلى مذهب، و قبايل آل بوعلى و السودان وهابى مسلكند (اسعدي، قلعجى، مجتهدزاده، ميريان، همانجاها). حاكم ام القيوين از 1981م/1360ش، شيخ راشد بن احمد آل على از خاندان المعلى از شاخههاي قبيلة آل بوعلى است. معمولاً اين مقام در خانوادة اميران المعلى به توالى باقى مانده است (ريس، 661، 674؛ بايندر، 30؛ جناب، 306). امارت ام القيوين صاحب 4 كرسى در مجلس ملى اتحادية امارات عربى است (بشير، 33، 149؛ صباح، 59). در امالقيوين آثاري از دوران نادرشاه افشار همچون قلعهها و توپهاي بزرگ موجود است. برخى اين توپها را از پرتغاليها دانستهاند (اسعدي، 1/209؛ جناب، 305-306). مآخذ: اسدي، فوزي عبدالمجيد، «التنمية الزراعية و دورها فى تحقيق الامن الغذائى فى دولة الامارات العربية المتحدة»، دراسات فى مجتمع الامارات، شارجه، 1990م، ج 4؛ اسعدي، مرتضى، جهان اسلام، تهران، 1366ش؛ اقتداري، احمد، حاشيه و تعليقات بر تاريخ مسقط و عمان، بحرين و قطر و روابط آنها با ايران محمدعلى سديدالسلطنة مينابى، تهران، 1370ش؛ بايندر، غلامعلى، خليج فارس، خرمشهر، 1317ش؛ بشير، اسكندر، دولة الامارات العربية المتحدة، بيروت، 1402ق/1982م؛ جعفري ولدانى، اصغر، كانونهاي بحران در خليج فارس، تهران، 1371ش؛ جناب، محمدعلى، خليج فارس، تهران، 1342ش؛ دلدم، اسكندر، خليج فارس، تهران، 1363ش؛ ريس، رياض نجيب، وثائق الخليج، لندن، 1987م؛ سنان، محمود بهجت، ابوظبى، بغداد، 1389ق/1969م؛ صباح، سالم جبير، امارات خليج فارس و مسألة نفت، ترجمة على بيگدلى، تهران، 1368ش؛ قلعجى، قدري، الخليج، بيروت، دارالكاتب العربى؛ كتاب سبز (امارات متحدة عربى)، وزارت امور خارجه، تهران، 1368ش؛ مجتهدزاده، پيروز، كشورها و مرزها در منطقة ژئوپليتيك خليج فارس، ترجمة حميدرضا ملك محمدي نوري، تهران، 1372ش؛ ميريان، عباس، جغرافياي تاريخى خليج و درياي پارس، خرمشهر، 1353ش؛ يغمايى، اقبال، خليج فارس، تهران، 1352ش؛ نيز: Britannica, 1978; WNGD. سيمين محقق