اُمِّ عُماره، كنية نَسيبه بنت كعب (د پس از 13ق/634م)، از زنان
صحابى پيامبر(ص). در پارهاي مآخذ، نام او را نُسَيبه نيز ضبط كردهاند (نك:
كلبى، 2/49؛ واقدي، 2/685)، اما نبايد او را با يكى ديگر از زنان صحابى
پيامبر(ص) به نام نُسيبه بنت كعب كه «ام عطيه» كنيه داشت و او نيز از
انصار بود، خَلط كرد (نك: همانجا، كه از هر دو در يك واقعه نام برده است؛
خليفه، 2/878؛ نيز نك: ابن عبدالبر، 4/1947؛ ابن ماكولا، 7/337- 338).
پدر ام عماره، كعب بن عمرو، از بنى مازِنِ خزرج - قبيلة مشهور يثرب (مدينة
بعدي) - و مادر وي رباب دختر عبدالله نيز از همان قبيله بود (كلبى، همانجا؛
ابن هشام، 2/319؛ ابن سعد، 8/301). دو برادر او، عبدالله و عبدالرحمان بن
كعب نيز از اصحاب به شمار مىرفتند (همانجا).
ام عماره گويا نخست با زيد بن عاصم از بنى نجارِ خزرج ازدواج كرد و از او
دو فرزند به نامهاي حبيب - كه بدين سبب به او ام حبيب نيز گفته مىشد
(نك: ابن هشام، همانجا؛ بلاذري، فتوح...، 126، به نقل از واقدي) - و
عبدالله داشت كه هر دو در شمار اصحاب بودند (نيز نك: كلبى، همانجا).
ام عماره، در شهر مدينه از نخستين گروندگان به اسلام و يكى از دو زنى بود
كه گفتهاند در بيعت دوم عقبه اسلام آورد. در اين بيعت، همسر بعدي او، غزية
بن عمرو - از بنى نجار - كه ام عماره از او نيز دو فرزند به نامهاي تميم و
خوله داشت - شركت جست (ابن سعد، همانجا؛ بلاذري، انساب...، 1/250؛ نيز نك:
ابن هشام، همانجا).
ام عماره براي كمك به جنگجويان و زخميان در چند غزوه حضور داشت و به
ويژه در غزوة احد، چون پيامبر(ص) را در تنگنا ديد، جانفشانى بسيار از خود
نشان داد؛ چندانكه زخمها برداشت (واقدي، 1/268؛ ابن سعد، همانجا) و به همين
سبب پيامبر اكرم (ص) او را ستايش، و سپس از وي عيادت كرد (همو، 8/302-303؛
بلاذري، همان، 1/325-326).
وي اگرچه به سبب زخمهايى كه در احد برداشته بود، از شركت در غزوة حمراء
الاسد بازماند (نك: واقدي، 1/268-273؛ ابن سعد، 8/302)، اما در ديگر غزوات و
حوادث همراه لشكريان اسلام بود (واقدي، 2/574، 735؛ خليفه، 2/880؛ ابن
عبدالبر، همانجا؛ ذهبى، 2/278).
ام عماره در دورة خلافت ابوبكر، در جنگ يمامه نيز شركت جست و در همين جنگ
يك دست خود را از دست داد (واقدي، 1/269؛ ابن سعد، 8/304؛ بلاذري، همان،
1/325، فتوح، همانجا؛ ذهبى، 2/281).
به تاريخ درگذشت او در مآخذ اشارهاي نشده است، اما از متن يك روايت چنين
برمىآيد كه تا دورة خلافت عمر بن خطاب زنده بوده است (ابن سعد، 8/303؛
بلاذري، انساب، 1/325-326).
از ام عماره چند حديث از قول رسول اكرم(ص) نقل شده است (احمد بن حنبل،
6/439؛ ابن ماجه، 1/556؛ نيز نك: مزي، 13/92-93).
مآخذ: ابن سعد، محمد، كتاب الطبقات الكبير، بهكوشش بروكلمان و ديگران،
ليدن، 1321ق؛ابنعبدالبر،يوسف، الاستيعاب، بهكوششعلىمحمد
بجاوي،قاهره،1380ق/ 1960م؛ ابن ماجه، محمد، سنن، بهكوشش محمدفؤاد
عبدالباقى، بيروت، 1395ق/ 1975م؛ ابن ماكولا، على، الاكمال، بهكوشش نايف
عباسى، بيروت؛ ابن هشام، عبدالملك، سيرة النبى(ص)، بهكوشش محمد
محيىالدين عبدالحميد، قاهره، 1391ق/1971م؛ احمد بن حنبل، مسند، قاهره،
1313ق؛ بلاذري، احمد، انساب الاشراف، بهكوشش محمد حميدالله، قاهره، 1959م؛
همو، فتوح البلدان، بهكوشش عبدالله و عمر انيس الطباع، بيروت،
1407ق/1987م؛ خليفة بن خياط، الطبقات، بهكوشش سهيل زكار، دمشق، 1966م؛
ذهبى، محمد، سير اعلام النبلاء، بهكوشش شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت،
1405ق؛ كلبى، هشام، نسب معد و اليمن الكبير، بهكوشش محمود فردوس العظم،
دمشق، داراليقظة العربيه؛ مزي، يوسف، تحفة الاشراف، بمبئى، 1403ق/ 1982م؛
واقدي، محمد، المغازي، بهكوشش مارسدن جونز، لندن، 1966م. ناهده فوزي