اُم‌َّ حَبيبه‌، رمله‌ (د 44ق‌/664م‌)، دختر ابوسفيان‌ (ه م‌) و همسر پيامبر(ص‌). در برخى‌ منابع‌ نام‌ او هند ذكر شده‌ است‌ (بلاذري‌، 1/438؛ نيز نك: ابن‌ عبدالبر، 4/1843، 1929). تاريخ‌ ولادت‌ وي‌ را 17 سال‌ پيش‌ از بعثت‌ (ح‌ 593م‌) ياد كرده‌اند (ابن‌ حجر، 4/305) و اين‌ تاريخ‌ با رواياتى‌ كه‌ سن‌ او را در 7 ق‌، سى‌ و چند ساله‌ دانسته‌اند، توافق‌ دارد (نك: ابن‌ سعد، 8/70؛ طبري‌، «المنتخب‌...»، 607؛ ابن‌ عساكر، 87).
وي‌ نخست‌ همسر عبيدالله‌ بن‌ جحش‌ اسدي‌ بود (ابن‌ اسحاق‌، 259؛ ابن‌ هشام‌، 1/238) و از وي‌ دختري‌ متولد شد كه‌ حبيبه‌اش‌ ناميدند و او را كنية ام‌ حبيبه‌، از همين‌جاست‌ (ابن‌ اسحاق‌، همانجا؛ ابن‌ سعد، 8/68). وي‌ از نخستين‌ بانوانى‌ بود كه‌ هنگام‌ مهاجرت‌ مسلمانان‌ به‌ حبشه‌، همراه‌ همسر خود به‌ آن‌ ديار رفت‌ (همانجاها؛ طبري‌، تاريخ‌، 3/165). پس‌ از درگذشت‌ عبيدالله‌ در حبشه‌، پيامبر(ص‌) در 6 يا 7ق‌، عمرو بن‌ امية ضمري‌ را نزد نجاشى‌ فرستاد و به‌ او وكالت‌ داد تا ام‌ حبيبه‌ را به‌ همسري‌ آن‌ حضرت‌ درآورد و همراه‌ ديگر مسلمانان‌ به‌ مدينه‌ گسيل‌ كند (ابن‌ اسحاق‌، همانجا؛ ابن‌ سعد، 8/70؛ ابن‌ حبيب‌، 76). نجاشى‌ نيز ام‌ حبيبه‌ را با ديگر مهاجران‌ يا اندكى‌ زودتر، با هدايايى‌ روانة مدينه‌ كرد (ابن‌ سعد، همانجا؛ بلاذري‌، 1/439؛ نيز نك: ابن‌ عساكر، 76، 79، 80).
از آنجا كه‌ ابوسفيان‌ در زمرة دشمنان‌ اسلام‌ بود، ابن‌ عباس‌ نزول‌ آية «عَسَى‌اللّه‌ُ أَن‌ْ يَجْعَل‌َ بَيْنَكُم‌ْ وَ بَيْن‌َ الَّذين‌َ عادَيْتُم‌ْ مِنْهُم‌ْ مَوَدَّةً» (ممتحنه‌/ 60/7) را با ازدواج‌ پيامبر(ص‌) و ام‌ حبيبه‌ دختر وي‌ مرتبط دانسته‌ است‌ (نك: ابن‌ سعد، همانجا؛ نيز بيهقى‌، 3/459).
پس‌ از فتح‌ مكه‌، ابوسفيان‌ براي‌ تجديد صلح‌ حديبيه‌ به‌ مدينه‌ آمد، اما چون‌ نزد دخترش‌ ام‌ حبيبه‌ رفت‌، وي‌ او را مشرك‌ و ناپاك‌ خواند و اجازه‌ نداد بر جاي‌ رسول‌ خدا بنشيند (ابن‌ هشام‌، 4/38، نيز 3/306).
ام‌ حبيبه‌، پس‌ از كشته‌ شدن‌ عثمان‌، پيراهن‌ آغشته‌ به‌ خون‌ وي‌ را همراه‌ نعمان‌ بن‌ بشير نزد برادرش‌ معاويه‌، به‌ دمشق‌ فرستاد (مسعودي‌، 2/353).
وي‌ در 44ق‌ در 74 سالگى‌ درگذشت‌ (ابن‌ سعد، 8/71؛ بسوي‌، 3/318؛ بلاذري‌، 1/440).
ام‌ حبيبه‌، احاديثى‌ از پيامبر(ص‌) نقل‌ كرده‌ است‌ (نك: احمد بن‌ حنبل‌، 6/325- 328، 425- 428). برادرانش‌ معاويه‌ و عنبسه‌، و نيز كسانى‌ چون‌ انس‌ بن‌ مالك‌، ابوبكر بن‌ سعيد ثقفى‌، ابوجراح‌ قرشى‌ و ديگران‌ از او روايت‌ كرده‌اند (بلاذري‌، 1/441؛ ابن‌ عساكر، 70، 76).
روايتى‌ نقل‌ شده‌ كه‌ وي‌ به‌ دمشق‌ نيز سفر كرده‌ است‌ (همانجا). حتى‌ برخى‌ وفات‌ او را در همانجا دانسته‌اند و در كنار گورستان‌ باب‌ صغير مزاري‌ نيز به‌ وي‌ منسوب‌ شده‌ است‌ (نك: همو، 70؛ ابن‌ بطوطه‌، 59؛ تنوخى‌، 469؛ رضا، 284). اما چنانكه‌ در برخى‌ روايات‌ معتبر آمده‌، وي‌ در مدينه‌ درگذشت‌ و همانجا نيز مدفون‌ شد (ابن‌ سعد، همانجا؛ بلاذري‌، 1/440؛ ابن‌ عساكر، همانجا؛ نيز نك: ابن‌ قدامه‌، 82).
مآخذ: ابن‌اسحاق‌، محمد، السير و المغازي‌، به‌كوشش‌سهيل‌ زكار، بيروت‌،1398ق‌/ 1978م‌؛ ابن‌ بطوطه‌، رحلة، بيروت‌، 1384ق‌/1965م‌؛ ابن‌ حبيب‌، محمد، المحبر، به‌ كوشش‌ ايلزه‌ ليشتن‌ اشتتر، حيدرآباد دكن‌، 1361ق‌/1942م‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، الاصابة، قاهره‌، 1328ق‌؛ ابن‌ سعد، محمد، كتاب‌ الطبقات‌ الكبير، به‌ كوشش‌ بروكلمان‌، ليدن‌، 1321ق‌؛ ابن‌ عبدالبر، يوسف‌، الاستيعاب‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 1380ق‌/1960م‌؛ ابن‌ عساكر، على‌، تاريخ‌ مدينة دمشق‌، تراجم‌ النساء، به‌ كوشش‌ سكينه‌ شهابى‌، دمشق‌، 1402ق‌/1981م‌؛ ابن‌ قدامه‌، عبدالله‌، التبيين‌ فى‌ انساب‌ القرشيين‌، به‌ كوشش‌ محمد نايف‌ دليمى‌، بيروت‌، 1408ق‌/1988م‌؛ ابن‌ هشام‌، عبدالملك‌، السيرة النبوية، به‌كوشش‌ مصطفى‌ سقا و ديگران‌، قاهره‌، 1355ق‌/ 1936م‌؛ احمد بن‌ حنبل‌، مسند، بيروت‌، دارصادر؛ بسوي‌، يعقوب‌، المعرفة و التاريخ‌، به‌ كوشش‌ اكرم‌ ضياء عمري‌، بغداد، 1396ق‌/1976م‌؛ بلاذري‌، احمد، انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ محمد حميدالله‌، قاهره‌، 1959م‌؛ بيهقى‌، احمد، دلائل‌ النبوة، به‌ كوشش‌ عبدالمعطى‌ قلعجى‌، بيروت‌، 1985م‌؛ تنوخى‌، عزالدين‌، «الاهتداء الى‌ قبر معاوية بن‌ ابى‌ سفيان‌ بدمشق‌»، مجلة المجمع‌ العلمى‌ العربى‌، دمشق‌، 1355ق‌/1937م‌، شم 15؛ رضا، احمد، «آراء و انباء، قبر معاوية...»، مجلة المجمع‌ العلمى‌ العربى‌، دمشق‌، 1364ق‌/1945م‌، شم 20؛ طبري‌، تاريخ‌؛ همو، «المنتخب‌ من‌ كتاب‌ الذيل‌ المذيل‌»، همراه‌ ج‌ 11 تاريخ‌؛ قرآن‌ كريم‌؛ مسعودي‌، على‌، مروج‌ الذهب‌، به‌ كوشش‌ يوسف‌ اسعد داغر، بيروت‌، 1385ق‌/1965م‌. غلامرضا جمشيدنژاد