بَرَكة بنت ثعلبة بن عمرو، از زنان صحابى. او كنيزي حبشى
(زهري، 177؛ طبرانى، 25/86) از آنِ عبدالله بن عبدالمطلب يا همسرش آمنه بود
و پس از درگذشت پدر و سپس مادر پيامبر (ص)، به آن حضرت تعلق يافت (نك:
ابن سعد، 8/223؛ بلاذري، 1/96). گفتهاند كه پس از درگذشت آمنه در ابواء (ه
م)، او پيامبر (ص) را تا ورود به مكه مراقبت كرد (ابن قتيبه، 150) و گويا
همچنان تا مدتها در خدمت پيامبر (ص) بود (بلاذري، 1/472) و آن حضرت وي را
به هنگام ازدواج با خديجه آزاد كرد و او به همسري عبيد بن زيد خزرجى درآمد
و ايمن از او بزاد و به همين سبب به «ام ايمن» شهرت يافت. او پس از چندي
كه عبيد درگذشت، با زيد بن حارثه كه آزاد شده، و سپس فرزند خواندة پيامبر
بود، ازدواج كرد و اسامه (ه م) از او متولد شد (ابنسعد، 4/61، 8/223؛ بلاذري،
همانجا).
ام ايمن از نخستين گروندگان به اسلام
بود و بعدها به مدينه هجرت كرد (نك: بلاذري، 1/269؛ ابن عبدالبر، 4/1793؛ ابن
اثير، 5/567). همچنين گفته شده است كه وي از مهاجران به حبشه بود (ابن
عبدالبر، ابن اثير، همانجاها)، اما با توجه به اينكه مهاجرت به حبشه در سال
5 بعثت صورت گرفت و مهاجران در 7 هجري مستقيماً به مدينه بازگشتند (طبري،
2/329)، اين گزارش ناپذيرفتنى مىنمايد و احتمالاً در اين باب خلطى پيش
آمده است (نيز نك: ابن عبدالبر، 4/1794).
ام ايمن در جنگ احد حضور داشت و
جنگجويان را سيراب، و مجروحان را مداوا مىكرد. وي در خيبر نيز همراه
پيامبر(ص) بود (واقدي، 1/241، 250، 2/685؛ ابن سعد، 8/225؛ بلاذري، 1/320).
تاريخ دقيق درگذشت او روشن نيست. برخى گفتهاند كه او حدود 5 ماه پس از
رحلت پيامبر درگذشت (طبرانى، همانجا، به نقل از زهري)، اما بنا بر نقل ابن
سعد (8/226)، وي تا اوايل روزگار خلافت عثمان زنده بوده است (نيز نك:
طبرانى، همانجا؛ ذهبى، 2/227).
ام ايمن سخت مورد علاقة پيامبر (ص) بود و
حتى گفتهاند گاه او را مادر خطاب مىكرد (ابن سعد، 8/223). احاديثى از منزلت
بلند او نزد پيامبر (ص) نقل شده است (نك: همو، 8/223-226؛ ذهبى، 2/224).
پيامبر(ص) ام ايمن را در خانهاش ديدار مىكرد و پس از او ابوبكر و عمر نيز
بهپيروي از پيامبر،چنين مىكردند (مسلم، 2/1907؛ ابن ماجه، 1/523 - 524؛ ابن
عبدالبر، همانجا). از اينرو، در برخى منابع حديثى، بابى به عنوان فضايل ام
ايمن آمده است (نك: مسلم، 2/1907- 1908). در برخى منابع شيعى نيز، با
احترام از او ياد شده است (مثلاً نك: كلينى، 2/405؛ ابن بابويه، 76).
از ام ايمن چند حديث روايت شده است
(احمد بن حنبل، 6/421؛ طبرانى، 25/87 -91؛ ابن ماجه، 2/1107). كسانى چون
انس بن مالك، ابو يزيد مدنى و حنش بن عبدالله صنعانى نيز از او روايت
كردهاند (ابن حجر، 12/459).