اُم‌َّ اَيْمَن‌، بَرَكة بنت‌ ثعلبة بن‌ عمرو، از زنان‌ صحابى‌. او كنيزي‌ حبشى‌ (زهري‌، 177؛ طبرانى‌، 25/86) از آن‌ِ عبدالله‌ بن‌ عبدالمطلب‌ يا همسرش‌ آمنه‌ بود و پس‌ از درگذشت‌ پدر و سپس‌ مادر پيامبر (ص‌)، به‌ آن‌ حضرت‌ تعلق‌ يافت‌ (نك: ابن‌ سعد، 8/223؛ بلاذري‌، 1/96). گفته‌اند كه‌ پس‌ از درگذشت‌ آمنه‌ در ابواء (ه م‌)، او پيامبر (ص‌) را تا ورود به‌ مكه‌ مراقبت‌ كرد (ابن‌ قتيبه‌، 150) و گويا همچنان‌ تا مدتها در خدمت‌ پيامبر (ص‌) بود (بلاذري‌، 1/472) و آن‌ حضرت‌ وي‌ را به‌ هنگام‌ ازدواج‌ با خديجه‌ آزاد كرد و او به‌ همسري‌ عبيد بن‌ زيد خزرجى‌ درآمد و ايمن‌ از او بزاد و به‌ همين‌ سبب‌ به‌ «ام‌ ايمن‌» شهرت‌ يافت‌. او پس‌ از چندي‌ كه‌ عبيد درگذشت‌، با زيد بن‌ حارثه‌ كه‌ آزاد شده‌، و سپس‌ فرزند خواندة پيامبر بود، ازدواج‌ كرد و اسامه‌ (ه م‌) از او متولد شد (ابن‌سعد، 4/61، 8/223؛ بلاذري‌، همانجا).

ام‌ ايمن‌ از نخستين‌ گروندگان‌ به‌ اسلام‌ بود و بعدها به‌ مدينه‌ هجرت‌ كرد (نك: بلاذري‌، 1/269؛ ابن‌ عبدالبر، 4/1793؛ ابن‌ اثير، 5/567). همچنين‌ گفته‌ شده‌ است‌ كه‌ وي‌ از مهاجران‌ به‌ حبشه‌ بود (ابن‌ عبدالبر، ابن‌ اثير، همانجاها)، اما با توجه‌ به‌ اينكه‌ مهاجرت‌ به‌ حبشه‌ در سال‌ 5 بعثت‌ صورت‌ گرفت‌ و مهاجران‌ در 7 هجري‌ مستقيماً به‌ مدينه‌ بازگشتند (طبري‌، 2/329)، اين‌ گزارش‌ ناپذيرفتنى‌ مى‌نمايد و احتمالاً در اين‌ باب‌ خلطى‌ پيش‌ آمده‌ است‌ (نيز نك: ابن‌ عبدالبر، 4/1794).

ام‌ ايمن‌ در جنگ‌ احد حضور داشت‌ و جنگجويان‌ را سيراب‌، و مجروحان‌ را مداوا مى‌كرد. وي‌ در خيبر نيز همراه‌ پيامبر(ص‌) بود (واقدي‌، 1/241، 250، 2/685؛ ابن‌ سعد، 8/225؛ بلاذري‌، 1/320). تاريخ‌ دقيق‌ درگذشت‌ او روشن‌ نيست‌. برخى‌ گفته‌اند كه‌ او حدود 5 ماه‌ پس‌ از رحلت‌ پيامبر درگذشت‌ (طبرانى‌، همانجا، به‌ نقل‌ از زهري‌)، اما بنا بر نقل‌ ابن‌ سعد (8/226)، وي‌ تا اوايل‌ روزگار خلافت‌ عثمان‌ زنده‌ بوده‌ است‌ (نيز نك: طبرانى‌، همانجا؛ ذهبى‌، 2/227).

ام‌ ايمن‌ سخت‌ مورد علاقة پيامبر (ص‌) بود و حتى‌ گفته‌اند گاه‌ او را مادر خطاب‌ مى‌كرد (ابن‌ سعد، 8/223). احاديثى‌ از منزلت‌ بلند او نزد پيامبر (ص‌) نقل‌ شده‌ است‌ (نك: همو، 8/223-226؛ ذهبى‌، 2/224). پيامبر(ص‌) ام‌ ايمن‌ را در خانه‌اش‌ ديدار مى‌كرد و پس‌ از او ابوبكر و عمر نيز به‌پيروي‌ از پيامبر،چنين‌ مى‌كردند (مسلم‌، 2/1907؛ ابن‌ ماجه‌، 1/523 - 524؛ ابن‌ عبدالبر، همانجا). از اين‌رو، در برخى‌ منابع‌ حديثى‌، بابى‌ به‌ عنوان‌ فضايل‌ ام‌ ايمن‌ آمده‌ است‌ (نك: مسلم‌، 2/1907- 1908). در برخى‌ منابع‌ شيعى‌ نيز، با احترام‌ از او ياد شده‌ است‌ (مثلاً نك: كلينى‌، 2/405؛ ابن‌ بابويه‌، 76).

از ام‌ ايمن‌ چند حديث‌ روايت‌ شده‌ است‌ (احمد بن‌ حنبل‌، 6/421؛ طبرانى‌، 25/87 -91؛ ابن‌ ماجه‌، 2/1107). كسانى‌ چون‌ انس‌ بن‌ مالك‌، ابو يزيد مدنى‌ و حنش‌ بن‌ عبدالله‌ صنعانى‌ نيز از او روايت‌ كرده‌اند (ابن‌ حجر، 12/459).

مآخذ: ابن‌ اثير، على‌، اسدالغابة، قاهره‌، 1280ق‌؛ ابن‌ بابويه‌، محمد، امالى‌، به‌ كوشش‌ حسين‌ اعلمى‌، بيروت‌، 1400ق‌/1980م‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، تهذيب‌ التهذيب‌، حيدرآباد دكن‌، 1327ق‌؛ ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، دارصادر؛ ابن‌ عبدالبر، يوسف‌، الاستيعاب‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 1380ق‌/1960م‌؛ ابن‌ قتيبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌، 1388ق‌/1969م‌؛ ابن‌ ماجه‌، محمد، سنن‌، استانبول‌، 1401ق‌/1981م‌؛ احمد بن‌ حنبل‌، مسند، قاهره‌، 1313ق‌؛ بلاذري‌، احمد، انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ محمد حميدالله‌، قاهره‌، 1959م‌؛ ذهبى‌، احمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛ زهري‌، عبدالله‌، المغازي‌ النبوية، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، 1401ق‌/1981م‌؛ طبرانى‌، سليمان‌، المعجم‌ الكبير، به‌ كوشش‌ حمدي‌ عبدالمجيد سلفى‌، بغداد، 1981م‌؛ طبري‌، تاريخ‌؛ كلينى‌، محمد، الكافى‌، به‌ كوشش‌ على‌ اكبر غفاري‌، بيروت‌، 1401ق‌؛ مسلم‌ بن‌ حجاج‌، صحيح‌، به‌ كوشش‌ محمد فؤاد عبدالباقى‌، استانبول‌، 1401ق‌؛ واقدي‌، محمد، المغازي‌، به‌ كوشش‌ مارسدن‌ جونز، لندن‌، 1966م‌. حسن‌ يوسفى‌ اشكوري‌