آثارُ الشّيعَهِ الاِمامِيّه، مجموعهاي دائرهالمعارف گونه به زبان عربي شامل
20 جزء، تأليف عبدلاعزيز بن شيخ عبدالحسين بن عبدعلي بن شيخ محمد حسن نجفي (صاحب
جواهر). مؤلف اين مجموعه، از دانشمندان معاصر و پرورش يافتة حوزة علمية نجف اشرف
است. وي يادداشتهاي مفصلي در شرح كتابهاي بسياري از مؤلفان شيعه گرد آورد، اما
گوشهگيري و تنهايي اين دانشمند، مانع از آن گرديد كه يادداشتهايش به درستي تنظيم
يابد. بخشي از جزء سوم اين مجموعه، شامل تاريخ دولتهاي شيعي از آل بويه تا قطب
شاهيه به سال 1342ق/1924م در 156 صفحه در چاپخانة مجلس، به هزينة شهيد سيدحسن مدرس
به چاپ رسيد. سپس جزء چهارم آن، تاريخ وزيران، اميران، نقيبان و صدور شيعه، توسط
علي جواهر الكلام عموزادة مؤلف ترجمه و به سال 1307ش در همان چاپخانه چاپ شد.
فهرستي از محتويات اجزاي كتاب آثار الشيعه در مقدمة اين مجموعه آمده است كه
خلاصهاي از آن چنين است: جزء اول، اصل تشيع و فرقههاي مختلف شيعه و فرقة امامي و
عقايد و افكار اين فرقه؛ جزء دوم، تاريخ سياسي شيعة اماميه در مكه و مدينه و سوريه
و عراق و ايران و مصر و هندوستان؛ جزء سوم، شرح حال سلاطين و حكام شيعه در ايران و
عراق و سوريه و هندوستان، از ميانههاي سدة 3ق/9م تا دوران كنوني؛ جزء چهارم، حالات
وزيران و اميران و نقيبان و صدور و شيخالاسلامهاي كشورهاي شيعه از آغاز تشكيلات
سياسي در اسلام تا اواخر دوران زنديه؛ جزء پنجم، تاريخ ايران جديد از انقراض زنديه
تا عصر حاضر؛ جزء ششم، تاريخ معارف و آداب شيعه از آغاز اسلام تا عصر حاضر؛ جزء
هفتم و هشتم، فهرست كتابهاي خطي و چاپي شيعه؛ جزء نهم تا هفدهم، شرح احوال مشاهير
رجال معروف شيعه از سدة اول تا 14ق/7 تا 20م؛ جزء هجدهم، شرح حال زنان نامدار شيعه،
و مردماني كه تشيع آنان مورد ترديد است و كتابهايي كه مؤلفان آنها ناشناختهاند؛
جزء نوزدهم و بيستم، تاريخ آثار مدني شيعه (شهرها، كتابخانهها، مساجد و جز آنها).
مؤلف بعدها قسمت بزرگي از اين مجموعه را به زبان فارسي درآورد، آن را نظم الفبايي
بخشيد و به نام دائرهالمعارف الاسلاميه الاماميه، به چاپ رسانيد. ديگر آثار مهم
مؤلف از اين قرار است:
فهرست كتب خطي كتابخانة عمومي معارف ]كتابخانة ملي كنوني[، تهران، 1312ـ1314ش؛
كتابخانههاي ايران پيش از اسلام تا عصر حاضر، تهران، 1311ش؛ ترجمة مثنوي مولوي به
شعر عربي؛ النهايه في شرح الكفايه.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه، 1/8، 8/18ـ19،16/388، 24/229، 402؛ صاحب جواهر،
عبدالعزيز، آثار الشيعه الاماميه، ترجمة علي جواهر الكلام، تهران، مجلس، 1307ش،
4/1ـ6؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپي فارسي، ص 38؛ همو، مؤلفين كتب چاپي، 3/865 ـ866.
محمدعلي مولوي