آلْتای، نام رشته کوه و سرزمینی در آسیای مرکزی و در جمهوری خلق مغولستان و کشور چین واقع است و از باخترِ دشت سیبری (ْ81 طول شرقی) به سوی جنوب خاوری به سمت دشت گویی (ْ106 طول شرقی) و از حوضه رود ایرتیش و دزونگاری (زونگاری) تا کوههای سایان کشیده شده و بیش از 000‘2 کمـ درازا دارد و سرچشمه بسیاری از رودها مانند اُب ، ایرتیش و یِنی سِئی و رودهای حوضه آسیای مرکزی است (دائرةالمعارف بزرگ شوروی). خط‌الرأس کوههای آلتای بخشی از آبها را به اقیانوس منجمد شمالی و بخشی دیگر را به حوضه بسته آسیای مرکزی جاری می‌سازد (بریتانیکا). بعضی نام آلتای را، که نخستین‌بار در دوران قالموق آمده است، به واژه مغولی آلتان (طلا) مربوط دانسته‌اند، ولی این نکته هنوز مدلل نشده است (همان).
ناهمواریها: منطقه کوهستانی آلتای به سه بخشِ آلتای شوروی درون مرزهای استان آلتای (آلتایسکی کرای) و خاور و جنوب خاوری به آلتای مغولستان و سایان باختری و کوههای حوضه رود لِبِد (قو) محدود است. بلندترین قلّه کوهستان بِلوخا 506‘4 متر ارتفاع دارد. این کوهستان به واسطه شباهتهایی که از دیدگاه تاریخ فرسایش و شکلهای کوهستان و مناطق گیاهی به سلسله جبال آلپ دارد، اغلب با آن مقایسه می‌شود (نیوکاکستون). کوهستان آلتای ناحیه‌ای چین خورده و گسل‌دار و دارای لایه‌های ضخیم سنگهای اتشفشانی است.
اقلیم: آلتای سرزمینی است دارای زمستانهای سرد و طولانی با یخبندان شدید. میانگین دمای ژانویه ْ15- سانتی‌گراد در دامنه کوهها است. در استبهای جوی دمای هوا به ْ60- سانتی‌گراد می‌رسد (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). تابستانها شیبهای پست این منطقه گرم است. در ماه ژوئیه دمای هوا اغلب به ْ24 سانتیگراد و گاه تا ْ40 می‌رسد؛ اما در ارتفاعات مدت تابستان کوتاه و هوا خنک است. در ارتفاعاتِ از 000‘1 یخچال متر به بالا دمای هوا بین 14 تا ْ16 سانتگراد متغیر است و از آن تجاوز نمی‌کند. در آلتای رطوبت هوا زیاد و متراکم است. بارندگی در دامنه‌های در دامنه‌های باختری و شمال خاوری که به سوی بادهای رطوبی باز است به 800 تا 200‘1 میلی متر و گاه تا 000‘2 میلی متر در سال می‌رسد؛ ولی این بارندگی در بخش جنوب باختریِ کوهستان حدود 200 تا 300 میلی متر در دشت چوی 100 میلی متر است (همان).
یخچالها، رودها و دریاچه‌ها: در آلتای بیش از 000‘1 یخچال با وسعت بیش از 800 کمـ2 وجود دارد که در هوای منطقه و افزایش آب رودها مؤثرند. یخچالهای دره‌ای به درازای 8 تا 10 کمـ در کاتوم و بعضی ارتفاعات دیده می‌شوند (همان). آلتای دارای شبکه‌ای متراکم از رودهای کوهستانی با سطوح شیب‌دار و ابهای جاری است (همان؛ بریتانیکا). عمده‌ترین رودهای کوهستانی آلتای عبارتند از کاتون ، بوخْتارْما ، بیسْک (بیی) و چوی. در آلتایِ گوبی رودها کوتاهتر و کم عمقترند. این رودها در تابستان خشک و زمستانها منجمدند (بریتانیکا). در آلتای بیش از 500‘3 دریاچه یخچالی وجود دارد (دایرةالمعارف بزرگ شوروی)، ولی بیشتر دریاچه‌های آلتایِ گوبی، شورند. از وسیع‌ترین دریاچه‌های آلتای می‌توان تِلِتْسک و مارْکاکول را نام برد (بریتانیکا).
از نظر گیاهی در آلتای چهار منطقه مشخص وجود دارد که عبارتند از منطقه زیر بیابانی کوهستانی، استپ کوهستانی، جنگل کوهستانی و نواحی بلند کوهستانی. در دشتهای آلتای مغولستانی و گوبی بیشتر، گیاهانِ ویژه مناطق نمکزار می‌رویند (همان). در بخشهای مرکزی و خاوری آلتای شوروی درختان توس و کاج و دیگر درختان مخروطی شکل جنگل تایگا می‌رویند (دایرةالمعارف بزرگ شوروی). التای دارای چمنزارهای کوهستانی و علفزارهای وسیع است.
زندگی جانوری در آلتای به پیروی از زندگی گیاهی شامل جوندگان کوچک، بعضی جانوران گوشتخوار، جانوران علفخوار چون بز کوهی و قوچ کوهی، و پرندگانی چون عقاب، خروس جنگلی، دارکوب، باقرقره و غیره است (همان).
تا سده 13ق/19م اقتصاد آلتای اقتصادی شبانی بود و مردم آنجا با کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. نخستین مهاجران روسی در سده 11ق/17م به آلتای راه یافتند. در سده‌های 12 و 13ق/18 و 19م استخراج مواد معدنی از جمله نقره در این سرزمین صورت پذیرفت و گروهی از مردم به کار در معادن گمارده شدند. در آغاز سده 14ق/20م در دامنه کوهها و چرنوزیوم (خاک سیاه) کشت چغندر قند، آفتاب گردان، کتان، گندم و نیز پرورش دام، به‌ویژه گاو، رایج گردید ٠فونک و واگنال، نیواستاندارد). طی سالهای ربع دوم سده 14ق/20م و پس از آن، استخراج سرب، روی، قلع، نقره، تنگستن، جیوه و آهن گسترش یافت گسترش یافت و به تأسیس کارخانه‌هایی در نواحی زیرْیانوفْسْک ، لِنینوگورْسْک و اوست ـ کامِنوگورْسْک منجر گردید (دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ یونیورسال استاندارد). ذخایر آهن نیز در ناحیه نووکوزِنْتسْک مورد بهره برداری قرار گرفت. بسیاری از مراکز مزبور به خط آهن سراسری سیبری متصل شده‌اند (چمبرز). بهره برداری از تأسیسات برق آبی نیز در آلتای گسترش یافت و هم اکنون تأسیساتی از این قبیل در اوست ـ کامنوگورسک و اوست ـ بوختارمت در حوضه رود ایرتیش برقرار است (بریتانیکا).
پژوهش پیرامون سرزمین آلتای با کشف ذخایر کانی فلزی از جمله طلا در سده 12ق/18م توسط دانشمندان روسی آغاز شد. از 1244ق/1828م فعالیتهای مزبور شدت گرفت. پس از انقلاب 1917م (1335ق) در روسیه، هیأتهای متعددی از کارشناسان و پژوهندگان، ازجمله استادان دانشگاه کوی بیشسفْ و محققان اکادمی علوم شوروی به مطالعه و بررسی این سرزمین پرداختند. که گروه اُبروچِف یکی از مهمترین آنها به شمار می‌رفت. در این مطالعات نتایج عمده‌ای به منظور شناسایی مختصات گیاهی و شناسایی اراضی آلتای و وجود منابع آن به دست امد. افزون بر ان مطالعات وسیعی پیرامون گسترش صنایع کانی، مهار کردن ابها و بهره گیری از نیروی آن صورت پذیرفت (همان).

مآخذ: بریتانیکا (ماکروپدیا)؛ چمبرز؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی؛ فونک و واگنال؛ نیواستاندارد؛ نیز:

NEW CAXTON; Universal Standard.
بخش جغرافیا