آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ایتالیایی و یکی از نخستین مترجمان آثار ابن‌سینا به زبان لاتین.
زندگی: آلپاگو در نیمه اول سده 15م در شهر بلون (بلوننسی) در جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‌زاده شد. در دانشگاه جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‌زاده شد. در دانشگاه پادوا به فراگیری پزشکی و فلسفه پرداخت و چندی نگذشت که در ایتالیا نامی به هم رسانید. در 1487م با سمت پزشک کنسولِ ونیز در دمشق، در این شهر اقامت گزید. درحدود 1517م همراه برادرزاده‌اش پائولو آلپاگو به قبرس رفت و 3 سال در آنجا ماند. همینکه در 1520م به زادگاهش بازگشت، از وی برای تدریس در دانشگاه پادوا دعوت شد، لیکن بیماری فرصت این کار را به او نداد و به ناگهان وی را از پای درآورد. در 1566م به نشان احترام، تندیس نیم تنه‌ای از این طبیب بوعلی شناس بر سرْدرِ خانه او در بلون نصب گردید. در زمان آلپاگو دانشهای اسلامی در همه مدارس ایتالیا آموخته می‌شد. آثار ابن‌سینا را ارج بسیار می‌نهادند و آنها را از نوشته‌های پزشکی یونانی برتر می‌شمردند. آلپاگو برای آنکه بتواند کتابهای این فیلسوف ایرانی را به زبان اصلی آنها بخواند، با شوری تمام به یادگیری عربی همّت گماشت و به همین نیت آهنگ خاورزمین کرد. او عربی را چنان خوب فراگرفت که توانست به ترجمه پاره‌ای از آثار ابن‌سینا دست بزند.
آثار: آلپاگو ترجمه‌ای را که پیش از او جراردوس کرموننسیس (1114-1187م) از کتاب قانون ابن‌سینا به زبان لاتین به انجام رسانده بود، به گونه‌ای عالمانه و انتقادی تصحیح کرد و یادداشتهای فراوانی بر آن افزود (میشو، 546). در 1510م، مارینوسانودو ، وقایع نگار ونیزی، در یکی از یادداشتهایش که از دمشق به دوستانش نوشته، از آلپاگو به عنوان کسی که آثار ابن‌سینا را از عربی به لاتین برگردانده، یاد کرده است (رسی، 160). این نشان می‌دهد که آلپاگو ویرایشِ ترجمه کرموننسیس را بیش از 1510م انجام داده است. این نسخه ویرای شده قانون را برادرزاده آلپاگو به ناشری ونیزی سپرد و او آن را دوبار، در 1527م و 1544م در ونیز به چاپ رساند. این کتاب پس از دو چاپ یادشده، باز در 1555، 1562، 1564، 1595 و 1608م در ونیز و جاهای دیگر انتشار یافت. چاپ 1555م ترجمه قانون که به همت رینیوس صورت پذیرفت، همراه با دو رساله دیگر از ابن‌سینا به نام کتاب‌فی‌دفع مضارالکلیة و رسالة‌فی‌السکنجبین ، که که توسط آندرآ آلپاگو ترجمه شده بود، در ونیز انتشار افت (رسی، 161). این دو رساله اخیر گویا قبلاً در 1547م جداگانه در ونیز منتشر شده است (مهدوی، 1). آلپاگو پاره‌ای از آثار دیگر ابن‌سینا را که شامل آرای این اندیشمند بزرگ درباره روح، معاد و نیز طبقه‌بندی علوم است زیر عنوان: «شرحی کوتاه درباره روح از فیلسوف بسیار سرشناس، ابن‌سینا» ، از عربی به لاتین برگرداند که در 1546م در ونیز به چاپ رسید. در مقدمه این چاپ، پائولو آلپاگو به ترجمه‌های دیگری که از عمویش باقی‌مانده و ظاهراً چندی بعد از میان رفته بود، اشاره کرده است. آلپاگو به هنگام بازگشت از خاورزمین نسخه‌ای اؤ متن عربي شرح حال ابن‌سينا را كه اين فيلسوف بر شاطرىش ابوعبيد گوزگانی (د ح 438ق/1046م) خوانده بود، با خود به ایتالیا آورد. همین متن بود که چندی بعد به دست نیکولومسا (1504-1589م)، آناتومیست ونیزی و استاد دانشگاه پادوا، افتاد. وی توانست به کمک مارکوس فادلا ، از اهالی دمشق که مترجم بازرگانان ونیزی بود، نخست آن را به ایتالیایی و سپس به یونانی درآورد و از این رهگذر شرح زندگی ابن‌سینا را به غربیان بشناساند.

مآخذ: مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنقات ابن‌سینا، دانشگه تهران، 1333ش، صص 114، 123 (و ص 1 لاتین)؛ نیز:

Michaud, J. F. R., Biogrophie Unicerselle, Ancien et Moderne, Graz, (Austria), Akademische Druck – U. Verlagsanstalt, 1966, 1/546; Rossi, Ettore, "Quelques contributions à la bibliographie italienne sur Avicenne". Le Liure du Millenaired Auicenne, Tehran, Société Iranienne Pour la Conservation des Monuments Nationaux, 1956, 4/160-163.
مجدالدین کیوانی