آلِابیطالِب، عنوان خاندان ابوطالببنعبدالمطّلببنهاشمبنعبدمناف (د ح
619م) عموی پیامبر اسلام(ص) و بزرگترین پشتیبان او تا دم مرگ. نام وی عبد مناف و او
خود از خاندان بنبهاشم بود. علت اشتهار وی به ابوطالب (هـ م) آن است که فرزندی به
نام طالب داشته است. در کتابهای رجال و تاریخ و انساب از این خاندان با عناوین
گوناگونی یاد شده است: بنبابیطالب، طالبیّین و بنیهاشم طالبی در مقابل بنیهاشم
عباسی (ابنسعد، 1/94؛ طوسی، 191-192؛ نخجوانی، 108؛ بغدادی، 315، 323، 324). این
خاندان مکیالاصل بوده، اما بعدها افراد آن در مدینه، سوریه، لبنان، عراق، مصر و
ایران و دیگر جاها سکونت گزیدهاند (ابنعنبه، 32-35). فرزندان ابوطالب و برخی از
نامداران این خاندان بدین شرحند:
1. طالببنابیطالب: (د ح 2ق/623م)، بزرگترین فرزند ابوطالب که از زندگی وی آگهی
دقیقی در دست نیست. تنها خبری که از او در تاریخ و رجال و انساب آمده، شرکت وی در
جنگ بدر است که مشرکان او را اکراه به این جنگ بردند و او پس از شکست خوردن قریش
ناپدید شد، زیرا در میان کشته شدگان و اسیران نبود و به مکه نیز بازنگشت (ابنسعد،
1/121). برخی گفتهاند که از جنگ منصرف شد و با همراهان خود به مکه بازگشت و اندکی
پس از آن درگذت (ابنهشام، 2/271؛ بلاذری، 2/42). و بعضی نقل کردهاند که به یمن یا
به شام رفت و در میان راه درگذشت (همانجا). و نیز گفتهاند که در دریا غرق شد
(ابنعنبه، 30). وی را فرزندی نبود و از او نسلی نمند (ابنکلبی، 1/128؛ ابنقتیبه،
120).
2. ابویزید عَقیلبنابیطالب: (د 60ق/680م)، عالم به انساب قریش و عرب و یکی از 4
داور مشهور عرب و راوی حدیث (ابناثیر، 3/423-424). با اکراه در جنگ بدر شرکت کرد و
اسیر شد و با فدیهای که عموی او عباس پرداخت، آزاد گشت و به گفتة ابنقتیبه
بلافاصله پس از ازادی مسلمان شد (ص 156). گفتهاند پیش از صلح حُدیبه، یا در فتح
مکه مسلمان شد ٠بلاذری، 2/69). فرزندان وی بدین شرحند: یزید، سعید، جعفر اکبر،
ابوسعید احوب، مسلم، عبدالله اکبر، عبدالرّحمن، عبدالله اصغر، علی، جعفر، اصغر،
حمزه، عثمان، محمد، عبیدالله، امهانی، رمله، اسماء، فاطمه، ام قاسم، زینب و ام
نعمان (ابنسعد، 4/42؛ زبیری، 85؛ بلاذری، 2/69، 71). مسلمبنعقیل (هـ م) در کوفه
شهید شد و عبدالله اکبر و عبدالرحمن و جعفراکبر و محمدبنعقیل در کربلا شهید شدند
٠همو، 2/70، 77). از مسلمبنعقیل نیز دو فرزند به نامهای محمد و عبدالله در کربلا
شهید شدند (زبیری، 3/84). نسل عقیل تنها از طریق محمد ادامه یافت چنانکه بنبمرقوع
در طبرستان، بنبهمام و بنبغلق در نصیبین، فرزندان ابنقرشیه در مصر، بنبعقیل در
یمن و قم و اصفهان و فسا و کوفه و بنباوقص در کرمان و طبرستان و خراسان از
بازماندگان او بودند (ابنعنبه، 32-35).
3. ابوعبدالله جعفربنابیطالب: (د ٨ق/629م)، مشهور به ذوالجناحین و ذوالهجرتین و
جعفر طیّار. 10 سال از امام علی(ع) بزرگتر و 10 سال از عقیل کوچکتر بود. او سی و
دومین نفری است که با همسرش اسماء دختر عُمیس مسلمان شد و ریاست مسلمانان مهاجر به
حبشه را به عهده گرفت و روز فتح خبیر به به مدینه بازگشت. وی نخستین و به قولی
دومین فرمانده سپاه اسلام در جنگ مؤته بود و در همان جنگ به شهادت رسید (ابنکلبی،
129-130؛ ابنهشام، 1/275؛ ابنسعد 1/121؛ ابنقتیبه، 205). از جعفربنابیطالب 8
فرزند پسر باقی ماند: عبدالله، عون، محمداکبر، محمداصغر، حمید، حسین، عبدالله اصغر
و عبدالله اکبر. محمداکبر در جنگ صفین با عموی خود علیبنابیطالب(ع) بود و به
شهادت رسید. عون و محمد اسغر در کربلا شهید شدند. نسل جعفر از طریق عبدالله اکبر
ادامه یافت. خاندان جعفربنابیطالب بعدها به شاخههای متعدد تقسیم شد: بنبعریض،
بنبموسیالجون، بنبجعفر، بنبعجزه، بنبیوسفبنعبدالله، بنبجحاف، بنبداوود،
بنبادریس، بنبالهراج، بنبیار، و جعافره. اینان در حجاز، عراق، مصر، دمشق، مغرب،
هرات، بلخ، بخارا، اصفهان، اهواز، آذربایجان، گرگان، طبرستان، قزوین، کرمان و شوشتر
سکونت داشتهاند (زبیری، 80-83؛ ابنقتیبه، 207، 208، بلاذری، 2/43؛ ابناثیر،
2/287؛ ابنعنبه، 36-57؛ بغدادی، 324).
4. ابوالحسن علیبنابیطالب(ع): (هـ م). از دیگر نامداران آلابیطالب ثعالبه،
هواشم و بنبصالح را میتوان نام برد. از ابوطالب دخترانی نیز به جای ماندند:
امهانی (هند یا فاخته)، جمانه و ام طالب (رَبطه).
مآخذ: ابناثیر، عزالدین، اسدالغابه، تهران، المکتبهالاسلامیه، 1342ش؛ ابنسعد،
محمد، الطبقاتالکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارصادر؛ ابنعنبه، احمدبنعلی،
عمدهالطالب، نجف، المطیعهالحیدریه، 1380ق؛ ابنقتبیه، عبداللهبنمسلم، المعارف،
به کوشش ثروت عکاشه، مصر، دارالکتب، 1960م، ص 217؛ ابنکلبی، هشامبنمحمد،
جمهرهالنسب، به کوشش عبدالستاراحمد فرّاج، کویت، مطبعه حکومهالکویت، 1403ق،
1/134؛ ابنهشام، عبدالملک، السیرهالنبویه، به کوشش سقا ابیاری شلبی، بیروت،
داراحیاءالتراثالعربی، 1/261؛ بغدادی، سویدی، محمد امین،
سبائکالذهبفیمعرفهالعرب، بیروت، دارالکتبالعلمیه، 1406ق، ص 351؛ بلاذری،
احمدبنیحیی، انسابالاشراف، به کوشش محمدباقر محمودی، بیروت، مؤسسهالاعلمی،
1394ق، 2/40، 89، 3/72؛ زبیری، مصعببنعبدالله، نسب قریش، به کوشش لوی پروونسال،
قاهره، دارالمعارف، 1951م، صص 40، 94، 95؛ طوسی، محمدبنحسن، الفهرست، به کوشش
محمود رامیار، دانشگاه مشهد، 1351ش؛ نخجوانی، هندوشاه، تجاربالسف، به کوشش عباس
اقبال، تهران، طهوری، 1357ش.
علی رفیعی