آق ملا، مغتاحالدین فرزند کمالالدین (1247-1313ق/1831-1895م)، شاعر و مربی اهل
باشقیرستان. وی در 9 رجب/14 دسامبر در دهکده توسن بی از استان اوفیم در خانوادهای
روحانی به دنیا آمد. تحصیلات خود را در مدرسه شهابالدین مرجانی در قازان به انجام
رساند. سپس به کار تدریس و نر عقاید تجددطلبانه در میان جامعه قزاق پرداخت. در پی
مخالفتها و انتقادات آشکارش نسبت به «خوجخها» (بزرگ مالکان) و بازرگانان ثروتمند،
مدتی در ترویتسک زندانی گردید. پس از ازادی به کار تدریس بازگشت و سرانجام در 2
جمادیالاول 1313ق/21 اکتبر 1895م در یکی از سفرهایش در نزدیکی زلاتائوست توسط جمعی
از راهزنان باشقیری کشته شد.
آق ملا از چهرههای برجسته و صاجب مقام در ادبیات قزاق و تاتار است. واقع گرایی،
انتقاد از نارساییهای اجتماعی و بیان افکار و احساسات مردم ساده، از ویژگیهای شعر
اوست. او عامه مردم را به تعلق و تفکر فرا میخواند. اشعارش بیشتر در قالب قصیده
است. از معروفترین قصاید وی مرثیهای است که در مرگ استاد خود شهابالدین مرجانی
سروده است. دیوان اعارش در 1322ق/1904م به چاپ رسیده است. مجله طنزامیز آق ملا که
پس از مرگ او در سالهای 1329-1335ق/1911-1916م در ترویستک منتشر میشد، برای
بزرگداشت این شاعر، به نام او نامیده شد.
مآخذ: بستانی (فؤاد افرام)؛ دایرةالمعارف بزرگ شوروی.
بخش ادبیات