آقانَجَفیِ‌اِصْفَهانی، محمدباقربن‌محمدتقی‌بن‌میرزا عبدالرحیم ایوانکی تهرانی مسجدشاهی (1234-1301ق/1818-1883م)، فقیه و اصولی امامی، شهره به حُسن اخلاق و پرهیزگاری. پدرش اهل ایوانکی، از توابع استان سمنان و از روحانیّون برجسته است که شرحی بر معالم شهید ثانی (هـ م) به نام هدایه‌المسترشدین نوشته است. محمدتقی به علت مهاجرت پدرش میرزاعبدالرحیم به عراق، در آن دیار نشأت یافت، ولی پس از تکمیل تحصیلات به ایران بازگشت و در اصفهان مسکن گزید و در مسجدشاه این شهر، حوزة درس دایر کرد که بعدها تولیت این مسجد به عهدة فرزندانش نهاده شد و به همین مناسبت اینان به «مسجدشاهی» معروف گشتند. آقانجفی از سوی مادر نوة شیخ‌جعفر کاشف‌الغطاء (د 1227ق/1812م) بود. محمدباقر در هنگام مرگ پدر 13 ساله بود و تربیت وی را مادرش به عهده گرفت. 3 بار ازدواج کرد و صاحب 6 پسر و 3 دختر گردید. پسران او همه از عالمان بودند. مشهورترین آنان شیخ‌محمدتقی آقانجفی (هـ م) برادر محمدحسین، صاحب‌الفصول‌الغرویّه بود. تحصیلات نخستین محمدباقر در اصفهان نزد علمای آن زمان انجام شد. پس از ازدواج، برای ادامة تحصیل به عراق رفت و فقه را در نجف در نزد دایی خود شیخ‌حسن کاشف‌الغطاء مؤلف انوارالفقاهه و شیخ٭محمدحسن صاحب جواهر، و اصول را نزد شیخ‌مرتضی انصاری خواند. او از نخستین شاگردان شیخ‌انصاری بود و ابتداحاشیة پدرش بر معالم‌الاصول را خواند. آقانجفی سرانجام به مقام علمی والایی دست یافت و به اصفهان بازگشت و در مسجدشاه بر مسند پدر نشست و حوزة درس خود را تشکیل داد و فضلایی مانند سیداسماعیل صدر، سیدمحمدکاظم یزدی طباطبایی، شیخ‌شریعت اصفهانی و فرزندش شیخ‌محمدتقی که در زمان حیات پدر شهرت و نفوذ یافت، نزد وی تلمّذ کردند. تألیفات او عبارتند از: 1. لبّ‌الفقه، که آن را در 32 سالگی نوشت و فقط یک جلد ناقص آن که دربارة طهارت تا باب وضوء است. در کتابخانة حسن‌الصدرالدین وجود دارد؛ 2. رسالة حُجّیّه‌الظن‌الطریقی، که با کتاب هدایه‌المسترشدین پدرش به چاپ رسیده است؛ 3. لبّ‌الاصول.
فعالیت اجتماعی: نفوذ دینی و اجتماعی او پس ز درگذشت علمای مشهور اصفهان مانند سیداسدالله افزایش یافت و او به چنان قدرتی رسید که توانا بر اجرای حدود شرعیّه گردید. از آنجا که برای امر به معروف و نهی از منکر اهمیت خاصی قائل بود و از طرفی صاحب قضاوت و فتوا هم بود، درگیر امور مردم شد و به قضاوت نشست. مردم هم برای رفع گرفتاریهایشان به وی مراجعه می‌کردند و از این‌رو، نفوذ و قدرتی برای حکومت محلی اصفهان باقی نماند. او در برخورد با کافران و مرتدان قاطع بود به نحوی که تعدادی از بابیها به فرمان او به قتل رسیدند. در اجرای حدود شرعیه قاطعیتی تمام داشت چنانکه در یک روز حکم اعدام 27 تن را صادر کرد که حکم در مورد 12 تن آنان اجرا شد و بقیه فرار کردند. به هر حال حکم او در مسائل حقوقی و جزایی نافذ و جاری بود.
آقانجفی، به علت توجه به کارهای مردم و یاری آنان، محبوبیتی بسیار داشت، چنانکه چون در 1300ق/1882م به قصد التزام مجاورت مشاهد مقدسه تصمیم به مهاجرت گرفت، مردم اصفهان جمع شدند و مانع خروج او گشتند، ولی او شب هنگام پنهانی از اصفهان خارج شد و چندی پس از ورود به نجف در صفر 1301ق/دسامبر 1883م درگذشت و در آرامگاه جد خود شیخ‌جعفر کاشف‌الغطاء به خاک سپرده شد.

مآخذ: آقابزرگ، الذریعه، 18/282، 287؛ همو، طبقات اعلام ‌الشیعه فی‌القرن‌الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضی، 1404ق، ص 198-199؛ اعتمادالسطنه، محمدحسن، المآثر والآثار، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1363ش،1/192-193؛ امینی، عبدالحسین، شهداءالفضیله، قم، دارالشهاب، صص 350-351؛ حرزالدین، محمد، معارف‌الرجال، قم، 1405ق، 1/115-116؛ سپنتا، عبدالحسین، تاریخچة اوقاف اصفهان، اصفهان، ادارة کل اوقاف، 1364ش، ص 424؛ قمی، عباس، الفوائدالرضویه، تهران، 1327ش، صص 409-410؛ همو، الکنی والالقاب، تهران، مکتبه‌الصدر، 1397ق، 2/6؛ همو، هدیه‌الادب، تبریز، 1346ش، 3/404؛ معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم‌الآثار، اصفهان، ادارة کل فرهنگ و هنر، 1351ش، 3/1007، 1009-1010؛ مهدوی، مصلح‌الدین، تذکره‌القبور، اصفهان، 1348، ص 160.
کاظم موسوی بجنوردی