آقاضیاءِ عِراقی، شیخ‌علی ملقب به ضیاءالدّین فرزند آخوندملّامحمّدکبیر عراقی ـ اراکی ـ (1278-1361ق/1861-1942م)، فقیه بزرگ امامی، در سلطان‌آباد اراک زاده شد. مقدمات علوم را در زادگاهش، نزد پدر و چند تن دیگر از فضلای آن دیار را فرا گرفت. در طلب دانش ابتدا به اصفهان و سرانجام به نجف رفت و در مجلس درس آقاسیدمحمد فشارکی حاضر شد. پس از وی نزد حاج‌میرزاحسین خلیلی، آخوندملامحمدکاظم خراسانی، سیدمحمدکاظم یزدی و شیخ‌الشریعة اصفهانی درس خواند. آقاضیاء از آغاز تحصیل به هوشمندی و نبوغ شناخته شد و به زودی به وسعت اطلاعات و عمق نظریات نیز شهرت یافت و بدین جهات مورد احترام استادان خود گشت. وی از شاگردان فاض آخوندملامحمدکاظم شناخته می‌شد و در میان مدرسان «سطح» در دوران خویش مقامی والا داشت. پس از وفات آخوند (1329ق/1911م) حوزة درس خارج تشکیل داد و به‌ویژه به عنوان استاد مسلم اصول و از مجدّدان این علم به شمار آمد. بسیاری از شاگردان آخوند در مجلس درس وی حضور می‌یافتند. آقاضیاء در همین دوران مرجعیّت یافت.
وی به سعة صدر معروف بود و مجلس درس او، نه فقط به علت گستردگی و عمق دانش بلکه به سبب امکان بحث و اظهارنظر آزاد در آن، شهرت بسیار داشت به‌ویژه از آن‌رو که مدرّسان بزرگ معاصر وی کمتر مجال بحث و مناقشه به شاگردان خویش می‌دادند. آقاضیاء متجاوز از 30 سال مجلس درس پرجمعیتی را با گشاده‌رویی اداره کرد و محبوبیت بسیار به دست آورد. صدها نفر از طلّاب فاضل در محضر وی دانش اموختند و به درجة اجتهاد رسیدند. شاگردان مشهور وی عبارتند از: سیدمحمدتقی خوانساری، سیدعبدالهادی شیرازی، آقامیرزاحسن بجنوردی، سیدابوالقاسم خویی، سیدعلی کاشانی یثربی، سیدمحسن حکیم، شیخ‌عبدالنبی عراقی، شیخ‌محمدتقی آملی، شیخ‌محمدتقی بجنوردی، شیخ‌علی‌محمد بروجردی، میرزاعاشم آملی، سیدیحیی یزدی. عده‌ای از شاگردانش تقریرات درس اصول او را نوشته‌اند. از آن جمله‌اند: میرزاهاشم آملی و شیخ‌محمدتقی بروجردی که نوشته‌های آنان در نجف چاپ شده است.
از آقاضیاء آثاری به زبان عربی باقی مانده که مهم‌ترین آنها به قرار زیر است: الحاشیه علی بیع‌المکاسب، نجف، مطبعه‌الحیدریه؛ الحاشیه علی‌العروه‌الوثقی، نجف، مطبعه‌الحیدریه؛ رساله فی استصحاب‌العدم‌الازلی، نجف، مطبعه‌الحیدریه؛ رساله فی‌اللباس‌المشکوک، نجف، مطبعه‌الحیدریه؛ روائع‌الامالی فی بیان مدارک فروع‌العلم‌الاجمالی، نجف، مطبعه‌الحیدریه؛ شرح تبصره‌العلامه (کتاب‌البیع)، نجف، 1345ق؛ شرح تبصره‌المتعلّمین (در معاملات)، نجف، مرتضوی، 1345ق؛ مقالات‌الاصول، جزءاول، نجف، المطبعه‌العلمیه، 1358ق؛ جزءدوم، تهران، مصطفوی، 1369ق.

مآخذ: آستان‌قدس، فهرست، 5/580-582، 588، 6/147؛ آقابزرگ، طبقات اعلام‌الشیعه فی‌القرن‌الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضی، 1404ق، صص 956-959؛ آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، 8/383؛ امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1983م، 7/392؛ حرزالدین، محمدحسین، معارف‌الرجال، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی، 1405ق، 2/386؛ خیابانی تبریزی، ملّاعلی، علمای معاصرین، تهران، مطبعة اسلامیّه، 1366ق، صص 189-190؛ شورای ملی (سابق) فهرست خطی، 10 (2) 912؛ قمی، عباس، فوائدالرّضویّه، تهران، 1327ش، ص 217؛ مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الادب، تبریز، 1346ش، 1/125؛ مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، صص 120، 885، 972.
بخش معارف