آقا اَحْمَدْعَلی، فرزند شجاعت علی، از ادبای ایرانی مقیم هندوستان (1255-1290ق/1839-1873م). او را به نام مولوی آقااحمدعلی، و نیز «مظهرعلی» (که سال تولد او را می‌نماید) نیز شناخته‌اند. نیاکان او در زمان نادرشاه به هندوستان رفته و ساکن آن دیار شده بودند. وی در داکا زاده شد و در همانجا به تحصیل علوم پرداخت، و به سبب احاطه‌ای که در آغاز جوانی بر ادبیات فارسی یافت، به شهرت رسید. در 1279ق/1862م مدرسة احمدیّه را در کلکته تأسیس کرد و تا هنگام مرگ، سرپرستی آن را خود برعهده داشت. در 1281ق/1864م به عنوان مدرّس فارسی در مدرسة دولتی کلکته نیز برگزیده شد. در این اوقات غالب دهولی، شاعر و ادیب هندی، در کتابی به نام قاطع برهان، فرهنگ معروف برهان قاطع را به سدّت مورد انتقاد و تخطئه قرار داده بود. آقااحمدعلی به دفاع از برهان قاطع برخاست و در کتابی به عنوان مؤیّد برهان (کلکته، 1282ق/1865م) انتقادات غالب را رد کرد. غالب در جواب مؤیّد برهان، کتاب شمشیر تیز را نوشت، و آقا احمدعلی با انتشار شمشیر تیزتر (کلکته، 1285ق/1868م)، شمشیر تیز غالب را جواب گفت. این مشاجرة ادبی و کتابهایی که در طی آن نوشته شد از لحاظ تاریخ لغت‌نویسی فارسی و نقّادی در مباحث لغوی دارای اهمیت بسیار است. از دیگر آثار وی یکی رسالة ترانه دربارة رباعیّات فارسی است که بلوخمان در 1867 به نشانة قدردانی از استاد خود آن را به چاپ رساند، و ذیگری رسالة اشتقاق در دستور زبان فارسی است (کلکته، 1289ق/1872م). آقااحمدعلی تعدادی از کتب مهم فارسی مانند مثنوی ویس و رامی، اسکندرنامة نظامی، اقبال نامة جهانگیری، منتخب‌التواریخ بداونی، مآثر عالم گیری و دو جزو اول اکبرنامة ابوالفضل علّامی را تصحیح و در سلسله انتشارات انجمن آسیایی بنگال منتشر کرد. هفت آسمان، آخرین اثر احمدعلی است. او قصد داشت که کتاب جامعی دربارة مثنوی و مثنوی سراان در ادب فارسی تألیف، و آن را برحسب اوزان و بحور هفتگانة معمول در مثنوی، به هفت بخش (یا هفت‌آسمان) تقسیم کند، اما پس از نگاشتن مقدمه و بخش اول آن (آسمان اول در بحر سریع مطوی موقوف)، ناگهان درگذشت و این کار ناتمام ماند. احمدعلی در مقدمة این کتاب شرح حال 15 تن از مثنوی سرایان را آورده و در متن کتاب 78 مثنوی فارسی در بحر سریع و سرایندگان آنها را معرفی کرده است. تذکرة هفت آسمان در 1290ق/1873م در کلکته در سلسلة انتشارات انجمن آسیائی بنگال، و با مقدمه‌ای به زبان انگلیسی از بلوخمان چاپ شده است.

مآخذ: آقابزرگ، ذریعه، 23/285، 25/228؛ بلوخمان هـ . مقدمة انگلیسی بر هفت آسمانِ آقا احمدعلی، کلکته، انجمن آسیائی بنگال، 1290ق/1873م؛ گلچین معانی، احمد، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران، سنائی، 1363ش، 2/408-410؛ نقوی، علیرضا، تذکره‌نویسی در هند و پاکستان، تهران، 1343ش، صص 585-592؛ نیز:

Storey, C.A., Persian Literature, a bio-bibliographical-Survey., 1927 1/905-906.
بخش ادبیات