آصَفِیَّه، از کتابخانه‌های مهم و معتبر هند واقع در حیرآباد دکن. این کتابخانه در 1308ق/1891م در زمان میرمحبوب علی‌خان‌نظام نهم (1286-1329ق/1869-1611م) به کوشش سیدحسین بلگرامی و ملاعبدالقیّوم تأسیس شد. چندی بعد حکومت دکن آن را جزءِ تأسیسات دولتی قرار داد و مقررّی سالانه را آن تعیین کرد، و به منظور گسترش مجموعة کتابهای آن، اقدام به خرید کتابخانه‌های شخصی نمود. اولین مدیر کتابخانة آصفیه، مولوی سیدعلی حیدر طباطبایی بود که پس از مرگ وي مولوي تصدق حسين ساليان دراز ریاست کتابخانه را به عهده گرفت و پس از او پسرش مولوی عباس حسین مدیر کتابخانه شد. تدوین فهرستی از گزیدة کتابهای عربی و فارسی آصفیه به کوشش او و پسرش انجام پذیرفت. کتابخانة آصفیه پس از انقراض حکومت نظام شاهیّة دکن (آصف جاهیّه) (1137-1376ق/1724-1956م) کتابخانة مرکزی حیدرآباد نام گرفت. سپس مجموعة کتابهای آن به «کتابخانة دولتی نسخ شرقی و »وسسة تحقیقاتی آندراپرادش» انتقال یافت.
در این کتابخانه نسخ متعدد چاپی و خطی به زبانهای عربی، فارسی، اردو، انگلیسی و زبانهای محلی شبه قارّه موجود است. تعداد این کتابها در 1370ق/1950م تقریباً به 760‘76 جلد رسید که از این شمار 428‘14 جلد نسخه‌های خطی بود. در همین سال تعداد نسخ خطی فارسی و عربی آن به 000‘16 جلد و نسخه‌های خطی اردوی آن به حدود 800 جلد رسید.
علاوه برکمیت قابل توجه، کتابهای کتاخانة آصفیه از لحاظ تنوّع مضوعات نیز قابل توجه است. در فهرست آثار عربی فارسی آن مشخصات صدها کتاب در فقه (مذاهب اهل سنت و مذهب شیعة امامیه)، کلام، حدیث، رجال، علوم قرآنی، ادبیات، فلسفه، منطق، تاریخ، جغرافیا، طب، ریاضیات، نجوم و ... دیده می‌شود.
گذشته از تعدّد و تنوّع کتابها، مجموعة آصفیّه، به سبب تفاست آثار گرد آمده، چه از لحاظ موضوع و چه از لحاظ تذهیب و خطاطی، از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است. در این کتابخانه چندین کتاب نادر و منحصربه فرد، نسخه‌های معتبر و قدیمی (از سده‌های 5 تا 10ق/11 تا 16م)، آثاری به خط خود نویسندگان یا فرزندان و یا شاگردان ایشان، نسخ منقول از نسخه‌های اصلی و کتابهایی از خزاین سلاطین و کتابخانه‌های دانشمندان، با حواشی و تعلیقات سودمند موجود است. فهرست گزیدة کتابهای عربی و فارسی کتابخانة آصفیه در 4 جلد ترتیب یافته که شامل برخی از کتب اردو نیز می‌باشد. این فهرست در فاصلة 1331 و 1354ق/1913 و 1935م در روزگار حکومت آخرین نظام حیدرآباد، عثمان علی‌خان (1329-1375ق/1911-1956م) و ریاست ملوی تصدق حسین و مولوی عباس حسین بر کتابخانة آصفیه تألیف شده است. عنوان 2 جلد اوّل چنین است: فهرست مشروح بعضی کتب نفیسة قلمیه مخزونة کتب خانة آصفیة سرکار عالی، و جلد سوم و چهارم با عنوان فهرست کتب عربی و فارسی و اردو ... منتشر شده است. این 2 جلد اخیر به صورت ضمیمة 2 جلد قبلی است و در آنها به ذکر عنوان کتاب و نام مؤلف و تاریخ تحریر کتاب در جدول‌بندی صفحات اکتفا شده است.

مآخذ: آصفیه، فهرست، ج 1، مقدمه؛ همان، فهرست کتب عربی و فارسی و اردو، ج 4، مقدمه؛ افشار، ایرج، «کتاب در هندوستان»، راهنمای کتاب، س 2، شمـ 5 ٠اسفند 1338ش)، ص 664؛ شمسی ندوی، سلمان، هندوستان کی مشرق کتب خانه، لکهنو، 1973، صص 149-151.
بخش ادبیات