آشِب، از دژهاي بزرگ و مستحكم ناحية هَك|ارِيّه در شمال شهر موصل (عراق) و محل سكونت كردهاي هك|اري. اين دژ كه به استحكام و استواري شهرت داشت، در 23 رمضان 537ق/11 آوريل 1142م به دست اتابك عمادالدين زنگي‌بن آق‌سنقر (د 541ق/1146م) تسخير گرديد (ابن‌قلانسي، 227؛ ابن‌عديم، 2/276) و به دستور او ويران گشت و در كنار آن دژي بزرگ به نام عمادي|ه بنا شد (ياقوت، 1/63، 3/717؛ ابوالفداء، 276). ابن‌اثير (د 630ق/1232م) داستان ويراني دژ آشب را به نقل از دانشمندان كُرد بدين‌گونه بيان كرده است كه در 521ق/1127م اتابك عمادالدين زنگي به حكومت موصل و بين‌النّهرين منصوب شد و به تدريج دژهاي حميديه و اطراف موصل را تسخير كرد. خبر اين پيروزيها به حاكم دژ آشب، ابوالهيجاءبن عبدالله رسيد. وي براي جلوگيري از جملة زنگي به دژ آشب هدايايي براي او فرستاد و خود نيز به نزد او به موصل رفت و مدتي بعد در همان‌جا درگذشت. پس از مرگ وي اتابك زنگي دژ آشب را تسخير كرد و به دست نصيرالدين جقر سپرد. وي دستور داد دژ را ويران كنند و در كنار آن دژي ديگر بسازند و او اين دژ را عماديّه ناميد (11/14، 15، 91). مستوفي (د 740ق/1339م) عامل ويراني دژ آشب را به اشتباه عمادالدولة ديلمي (د 338ق/948م) دانسته و هماديه را كه توسط وي تجديد عمارت شده، شهري بزرگ و خوش آب و هوا معرّفي كرده كه حقوق ديوانيش 000‘68 دينار بوده است (105). برخي از منابع عربي نام اين دژ را «أَشَب» ضبط كرده‌اند (نكـ ابن‌قلانسي، 277؛ ابن‌اصير 11/14).

مآخذ: ابن‌اثير، عزالدين، الكامل، بيروت، دارصادر، 1399ق؛ ابن‌عديم، عمربن احمد، زبده‌الحلب، به كوشش سامي‌الدهان، معهدالفرنسي بدمشق، 1954م، 2/277؛ ابن‌قلانسي، ابويَعْلي حمزه، ذيل تاريخ دمشق، بيروت، مطبعه‌الآباءاليسوعيين، 1908م؛ مستوفي، حمدالله، نرهه‌القلوب، به كوشش گاي لسترنج، ليدن، 1331ق؛ ياقوت حموي، ابوعبدالله، معجم‌البلدان، به كوشش فرديناند ووستفلد، لايپزيك، 1867-1870م، 2/690.
علي رفيعي