آرْنولْد، سرتوماس واکر (1864م-1930م)، خاورشناس انگلیسی. در 16 سالگی به لندن رفت و همان‌جا در خلال تحصیل، به آموختن زبان سانسکریت پرداخت. به یاری آشنایی با همین زبان بود که توانست به آسانی وارد دانشگاه کمبریج شود. آن‌جا فارسی و عربی را آموخت و به دانشهای اسلامی گرایش یافت. از آغاز کار استعداد شگرفی در فراگیری زبانهای بیگانه از خود نشان داد. افزون بر انگلیسی، فرانسه، آلمانی و ایتالیایی را خوب می‌دانست و با پرتغالی، اسپانیایی، هلندی و روسی آشنا بود. از همۀ این زبانها برای تحقیق دربارۀ زبان و ادبیات فارسی و عربی و سانسکریت استفاده کرد. 23 ساله بود که به هندوستان رفت و به توصیۀ دوستانش، به استادی «کالج مطالعات انگلیسی و اسلامی» عَلیگَرْهْ برگزیده شد (1888م). 10 سال بعد، از آن‌جا به لاهور رفت و در دانشگاه زبانهای شرقی لاهور به تدریس فلسفه پرداخت (تا 1904م). دوستی عمیق او با اُورِل‌اشتاین (مؤسس بنیاد اشتاین ـ آرنولد) که ریاست آن دانشگاه را داشت، از همان‌جا آغاز گردید.
آرنولد در آغاز قرن بیستم، به انگلستان بازگشت و به معاونت کتابخانۀ دیوان هند برگزیده شد (1904-1909م). وی نخستین کسی است که بر کرسی استادی زبان عربی در مدرسۀ زبانهای شرقی لندن تکیه زد و سپس ریاست همان مدرسه را به عهده گرفت (1921-1930م). آرنولد در سراسر زندگی خود از احترام خاصی برخوردار بود. نشانهای متعدد افتخار، عناوین و مقامهای افتخاریِ فراوانی که به وی اعطا شده، دال بر این حسن شهرت است. مطالعات آرنولد بر دو زمینۀ متمایز از هم استوار گردید. یکی تاریخ اسلام در جهان به‌ویژه نحوۀ گسترش آن، و دیگری هنرِ نقاشی اسلامی به‌ویژه ایرانی.
نخستین اثر پژوهشی او در کتاب «تبلیغ اسلام» متجلی است. موضوع اصلی، بررسی انتشار اسلام از آغاز تا زمان حاضر در نقاط مختلف جهان است. نتیجه‌ای که از آن برمی‌آید، اساساً چنین است که اسلام اولاً به یاری نیروی معنویِ شکافنده و جهانگیری که از درون آن می‌جوشد و ثانیاً به سبب ضعف معتقدات دینی و فساد دستگاههای روحانیت ادیان آن زمان به‌ویژه روحانیت مسیحی، توانست بی‌آنکه نیازی به قدرت ارتش یا فشار فرمانروایان مسلمان داشته باشد، به آسانی در همه‌جا نفوذ کند. نظرات مستدل و استوار آرنولد در جهان استعمارگرای قرن نوزدهم اثری ژرف به جای گذاشت. هم خاورشناسان بزرگ به آنها استناد کردند (مثلاً براون در تاریخ ادبیات ایران) و هم شرقیان به ترجمۀ آن همت گماشتند. گویا تحقیق در زمینۀ گسترش آیین اسلام، در سراسر عمر، ذهن نویسنده را به خود مشغول داشته است. او مقالۀ «آیین محمدی» را در آغاز تحصیلات دانشگاهی در این زمینه نوشته است. کتاب «تبلیغ اسلام» را 17 سال پس از نخستین انتشار آن با تصحیحات و اضافاتی تجدید چاپ کرده است.
بخش دیگر مطالعات آرنولد بر گرد محور هنر می‌چرخد. اقامت او در هند و تصدی شغل معاونت در کتابخانۀ دیوان هند، موجب شد که وی با آثار هنری اسلامی ـ ایرانی آشنا شود. به همت او مطالعات صحیح ژرفی در باب نقاشی ایران آغاز گردید. مطالعه و انتشار مینیاتورهای ایرانی، وی را به مقایسۀ سبکهای مختلف و جست‌وجوی ریشه‌های هنر ایرانی واداشت. به همین جهت آخرین کتابهای او در زمینة هنر، به هنر ساسانی و مانوی اختصاص دارد.
از جمله کارهای عمومی‌تر آرنولد، شرکت فعال در نگارش دایره‌المعارف اسلام و دایره‌المعارف دین و اخلاق است.
آثار: سرتوماس آرنولد. آثار بسیاری بر جای گذاشته است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. «تبلیغ اسلام»، این کتاب نخستین‌بار در 1896م در لندن به چاپ رسید و تا 1966م بارها در وِست‌میِنسْتِر، نیویورک، لندن و لاهور چاپ شد. این کتاب با عنوان الدَعْوَهُ الی‌الاسْلام زیر نظر خود آرنولد توسط شاگردش حسن‌ابراهیم با همکاری اسماعیل نحوی و عبدالمجید عابدین به عربی ترجمه شده و در 1947م در قاهره به چاپ رسیده است. خلیل خالد آن را با نام انتشاری اسلام تاریخی به ترکی برگردانده و در 1343ق/1924م در استانبول منتشر کرده است. محمد عنایت‌الله آن را با عنوان محمد دعوته اسلام به اردو برگردانده و در 1898م در آگْرَه منتشر کرده است. از این کتاب دو ترجمة فارسی در دست است. یکی با نام تاریخ گسترش اسلام از ابوالفضل عزتی (دانشگاه تهران، 1354ش) و دیگری با عنوان علل گسترش اسلام ترجمة حبیب‌الله آشوری (تهران، 1357ش).
2. The Little Flowers of st. Francis, 1898, 15th ed., 1925.
3. Ahmad ibn Yahyā ibn al –Mutada, Al-Mue tazila, Leipzig, 1902.
4. Savā al-Sabīl ila Mae rifat al mue arrab wal-dakil, London, 1921.
5. The Court Painters of Grand Mogul, London, 1921.
6. Survivals of Sasanian and Manichaean Art in Painting, Oxford, 1924.
7. The Legacy of Islam.

کتاب اخیر با همکاری آلفردگیوم و تنی چند از خاورشناسان نوشته شده و در لندن (1924م) و آکسفورد (1931م) به چاپ رسیده است. از این کتاب ترجمه‌هایی به عربی، فارسی، اردو و اسپانیایی در دست است: میراثه اسلام، ترجمة اردوی این کتاب از عبدالمجید سلیک در 1960م در لاهور منتشر گردیده است. میراث اسلام برگردان فارسی این اثر است که توسط مصطفی علم در 1946م در تهران به چاپ رسیده است.
8. The Caliphate, Oxford, 1924.
این کتاب با افزودن تکمله‌ای بر آن توسط سیلوباهیم در 1965م در لندن تجدید چاپ شده و جمیل معلی آن را به عربی برگردانده و در 1950م در دمشق منتشر کرده است.
9. Khamsah Nizami, Vienna, 1926.
10. Miniatures from Period of Timur of Paintings of Sultan Ahmad Jalāir, Vienna, 1925.
11. The King and the Deruīsh, Vienna, 1926.
12. Painting in Islam, Oxford, 1928.
13. The Islamic Faith, London, 1928.
14. The Islamic Book, London, 1930.
15. Bihzad and His Paintings, London, 1930.
16. The Old and New Testaments in Muslim Religious Art, London, 1932.
17. A Catalogue of Indian Miniatures in the Library of Chester Beathy, Oxford 1930, London 1936.
18. Chronicle of Akbar the Great, Oxford, 1938.

مآخذ: آرنولد، توماس‌واکر، تاریخ گسترش اسلام، ترجمه ابوالفضل عزتی، دانشگاه تهران، 1358ش، مقدمه؛ براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، ترجمة علی‌پاشا ضالح، تهران، ابن‌سینا، 1335ش، ص 229؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، 1969م، 1/76-77؛ طاهری، ابوالقاسم، سیر مطالعات بریتانیاییها در مورد ایران، تهران، انجمن آثار ملی، 1353ش، صص 194-196؛ عقیقی، نجیب، اَلْمُسْتَشْرِقُونَ، 2/504-505.
آذرتاش آذرنوش