آذَر و سَمَنْدَر، یکی از یکی از مثنویهای سبعۀ سیّاره یا هفت‌گنج محمدحسن زلالی خوانساری، شاعر معاصر شاه‌عباس اول. آذر و سمندر منظومه‌ای است عرفانی، در بحر هزج مسدّس اخرب مقبوض (به وزن لیلی و مجنون نظامی)، که آغاز آن چنین است:
نامش عشق است و جسن دفتر آتش ساقی است کو سمندر
و با این بیت به پایان می‌رسد:
خود عشق به روی خویش بازد ما را و تو را بهانه سازد
این منظومه نیز مانند 6 منظومۀ دیگر سبعۀ سیّاره، با دیباچۀ طغرای مشهدی (هفت آشوب) همراه است. آذر و سمندر تاکنون به چاپ نرسیده، ولی نسخه‌های خطی آن جزو کلیّات زلالی و یا در سبعۀ او در کتابخانه‌های جهان موجود است.

مآخذ: آقابزرگ، الذریعه، 9/404-405، 19/106؛ منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، 3/1859، 4/2618؛ همو، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، 5/155-156، 7/808-809؛ نیز؛

Éthé, H., Catalogue of Persian Manuscripts in the library of the India Office, Oxford, 1903, I/816-817.
بخش ادبیات