آذَر، نام نهمين ماه از سال و سومين ماه از فصل پاييز در سال شمسي در تقويم كنوني ايراني، و نيز نام نهمين روز از هر ماه شمسي در تقويم ايرانيان قديم. آذر (آدُر، در تلفظ فارسي ميانه) به معني «آتش» است كه به عقيدة زردشتيان يكي از ايزدان بوده است (نك‌ : آتش). در اواخر دوران ساساني به سبب رعايت نكردن كبيسه‌ها در زماني ميان 507 تا 511م، آذرماه با اعتدال بهاري برابر شده بود (التفهيم، 181؛ همو، الآثار الباقيه، ذيل آذرماه؛ قانون مسعودي، 1/260؛ زيج كوشيار، نسخة برلين، به نقل تقي‌زاده، گاهشماري، 22، حاشية 48). در زمان ملكشاه سلجوقي در 467ق/1074م كه تقويم جلالي وضع شد، آذر نيز ماه نهم تعيين گرديد. نهمين روز ماه آذر يعني «آذر روز» از آذرماه كه ايزد «آذر» را نگهبان آن مي‌دانستند، در سنّت ايرانيان قديم يكي از اعياد به شمار مي‌رفت و آن را به روايتي «آذر جشن» مي‌ناميدند.

مآخذ: بيروني، ابوريحان، الآثار الباقيه، به كوشش ادوارد زاخائو، لايپزيگ، 1923م و نسخة خطي تركيه، شمارة 4667، ذيل آذرماه؛ همو، التفهيم، به كوشش جلال همايي، تهران، بابك، 1362ش؛ همو، قانون مسعودي، حيدرآباد دكن، 1954م؛ مسعودي، علي بن حسين، مروج‌الذهب، به كوشش باربيه دومنار و پاوه دو كورتل، پاريس، 1877م، 3/414؛ تقي‌زاده، حسن، گاهشماري در ايران قديم، تهران، 1306ش، ص 193، 257ق، 1/260.
احمد تفضلي