آدامز، چارلز كلارنس (1883ـ 1948م)، خاورشناس و اسلام‌شناس آمريكايي، صاحب مفصّل‌ترين پژوهش دربارة شيخ محمّد عبدُه و حركت نوگرايانة او در زمينة اصلاحات ديني.
زندگي: آداميز در پنسيلوانياي ايالات متّحده متولّد شد. تحصيلات عمومي خويش را در دانشكدة وِست مينستر آغاز كرد و پس از فراعت از تحصيل در 1909م به مصر رفت و تا 1915م در آن كشور ماند. چون به آمريكا بازگشت، در دانشگاههاي هارتفورد و شيكاگو، به فراگيري عربي و معارف اسلامي پرداخت و سرانجام در 1928م به گرفتن درجة دكتري از دانشگاه اخير توفيق يافت. آنگاه مجدّداً به مصر رفت و در قاهره به مديريّت مدرسة الهيّات عباسيّه برگزيده شد. در 1939م عهده‌دار رياست مركز خاورشناسي دانشگاه آمريكايي قاهره گرديد.
آثار: آدامز بيش از تأليف، به تدريس گرايش داشت. تنها كتاب او «اسلام و نوگرايي در مصر » نام دارد كه در واقع بخش اول از رسالة دكتري او را تشكيل مي‌دهد. آدامز در نگارش قسمتهايي از اثر خود، از كتاب الاسلام و اصول الحكم نوشتة علي عبدالرزّاق مصري بهرة فراوان برده است. در اين رساله آراي اسلامي و جنبشهاي اصلاحي ديني و اجتماعي كه در اواخر سدة 19م و اوايل سدة 20 م در مصر روي داده، تحليل و بررسي شده است. از آنجا كه شيخ محمد عبده (ه‌ م) (1266ـ1323ق/1849ـ 1905م) نقش عمده‌اي در رهبري اين جنبش داشته، آدامز شرحي مستوفي در معرفي وي و گروهي از رجال اصلاح طلب مانند محمدرشيد رضا (1282ـ1354ق/1865ـ 1935م) به دست مي‌دهد. كتاب «اسلام و نوگرايي در مصر» در واقع مفصل‌ترين رساله به يك زبان اروپايي راجع به محمد عبده و تلاشهاي او در زمينة اصلاحات ديني در مصر است. اين كتاب در 1928م در قاهره، و در 1933م به وسيلة انتشارات آكسفورد به چاپ رسيد، و در 1936م عبّاس محمود آن را به عنوان الاسلام و التجديد في مصر منتشر ساخت. علاوه بر اين آدامز مقالاتي نيز در مجلة «جهان اسلام » انتشار داده است. از جملة آنهاست: «فتوا دربارة عروج مسيح »؛ «برخي از گرايشهاي فكري در مصر امروز »؛ «دين‌شناسي تطبيقي در دانشگاه الازهر »؛ «سنوسيها »؛ «ابوحنيفه قهرمان آزادگي و تساهل در اسلام ». نوشته‌اي نيز با عنوان «محمد عبده و فتواي ترانسوال » دارد كه در 1933م به مك دونالد، استاد خود، اهدا كرده است.

مآخذ: بريتانيكا، ذيل عبده، محمد؛ زركلي، خيرالدين، اعلام، بيروت، دارالعلم للملايين، 1986م، 2/84 ـ 85؛ عقيقي، نجيب، المستشرقون، 3/1004ـ 1005؛ نيز:

Hall, C. K. Library Gatalogue of the School of Oriental and African Studies, Massachusetts, 1963, VII/145; Id, Catalog of the Oriental Institute Library, University of Chicago, Massachusetts, 1970, I/206; Pearson, D. J., Index Islamicus, I, London, 1958, pp. 80, 103, 106, 143, 488, 821.
مجدالدين كيواني