responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه کلام اسلامی نویسنده : جمعی از محققین    جلد : 1  صفحه : 61
افعال عباد
موضوع علم كلام ذات ، صفات و افعال خداوند است ، بر اين اساس ، افعال انسان اولاً وبالذات داخل در مباحث كلامى نخواهد بود ، افعال انسان موضوع علومى مانند فقه و اخلاق است ، ولى ثانياً وبالعرض و به مناسبت هايى در علم كلام از افعال عباد نيز بحث شده است:
1. يكى از مسائلى كه متكلمان به بررسى آن پرداخته اند اين است كه آيا اوّلين واجب بر مكلف معرفت خداوند است يا نظر و تفكر براى شناخت خداوند. گروهى ديدگاه اول را برگزيده و عده اى طرفدار ديدگاه دوم شده اند (ارشاد الطالبيين ، ص113). روشن است كه هم شناخت خداوند و هم نظر و تفكر براى شناخت خداوند فعل مكلف (انسان) است نه فعل خداوند.
2. يكى از مواردى كه درباره افعال انسان سخن گفته شده در ارتباط با راه خداشناسى است. توضيح آن كه راه شناخت خداوند تفكر در افعال است و افعال دو گونه اند: افعالى كه جنس و سنخ آنها مقدور انسان است و افعالى كه جنس و سنخ آنها مقدور انسان نيست. آنچه مقدور انسان نيست عبارت است از: جواهر ، رنگ ها ، طعم ها ، بوها ، گرمى ، سردى ، ترس ، خشكى ، زندگى ، توانايى ، شهوت ، نفرت و فناء. با تفكر در همه افعال ياد شده ، غير از فناء مى توان خدا را شناخت ، ولى از آن جا كه راه شناخت فنا، سمع (وحى) است ، از طريق آن نمى توان خدا را شناخت.
و افعالى كه جنس و سنخ آنها مقدور انسان است ده نوع است:پنج نوع آن افعال جوارحى و پنج نوع آن افعال قلبى است. افعال جوارحى عبارتند از اكوان (حركت ، سكون ، اتصال و انفصال) اعتمادات ، تأليفات ، اصوات و آلام ، و افعال قلوب عبارتند از: اعتقاد ، اراده ، كراهت ، ظن و نظر كردن ، با هيچ يك از اين افعال نمى توان خدا را شناخت ، زيرا اين افعال هم مى تواند از ايشان صادر شود و هم از خداوند. بنابراين ، وجود آنها به صورت قطعى و انحصارى بر وجود خداوند دلالت نمى كند (شرح الاصول الخمسة ، ص51ـ 52).
3. مورد ديگرى كه درباره افعال انسان بحث شده ، مسئله خلق افعال است ، در اين مسئله بحث در اين است كه آيا افعال انسان را خداوند در او پديد مى آورد يا اين كه انسان خود پديد آورنده افعال خويش است؟ اهل حديث و اشاعره به خلق افعال انسان از سوى خداوند در او اعتقاد دارند ، و معتزله معتقدند انسان خود فاعل افعال خود مى باشد (همان ، ص217ـ 218).
در اين مبحث ، افعال انسان به دو گونه تقسيم شده است: مباشرى و توليدى. فعل مباشرى آن است كه در وجود خود فاعل تحقق مى يابد و بدون واسطه است. مانند فكر كردن ، و فعل توليدى آن است كه به واسط فعل ديگرى واقع مى شود ، خواه محل آن وجود خود فاعل باشد يا چيزى ديگر مانند اعتقاد كه به واسطه فكر كردن حاصل مى شود ، و حركت قلم كه به واسطه حركت دست رخ مى دهد (كشف المراد/430ـ 431).
4. در مبحث لطف نيز از افعال انسان سخن به ميان آمده است ، زيرا فاعل لطف گاهى خداوند است مانند تشريع دين و تكاليف دينى ، و برانگيختن پيامبران ، و گاهى انسان است ، كه دو صورت دارد: يكى اين كه فعل او لطف است در حق خودش مانند تفكر در آيات تكوينى براى شناخت خداوند ، يا تفكر در معجزه پيامبر براى شناخت پيامبر و ديگر اين كه فعل او لطف است در حق مكلفان ديگر مانند تبليغ احكام دينى توسط پيامبر به مردم ، و امر به معروف و نهى از منكر از سوى برخى مكلفان نسبت به برخى ديگر (همان ،ص445).
5. در كتاب هاى كلامى درباره توبه واحكام آن و امر به معروف و نهى از منكر شرايط و احكام آن نيز بحث شده است ، روشن است كه موضوع بحث در اين دو مسئله نيز افعال عباد است (همان ،ص566 و 578 ; شرح الاصول الخمسة ، ص501 و 535 و شرح المقاصد ج5 ، ص162 و 171).
6.اسماء و احكام نام يكى از ابواب كتاب هاى كلامى است. متكلمان اسلامى در اين باب درباره نام هاى دينى مانند مؤمن ، مسلم ، كافر ، فاسق و منافق، احكام دينى به ويژه احكام اخروى آنان بحث كرده اند. به مناسبت اين بحث به تبيين حقيقت ايمان ، اسلام ، كفر ، فسق و نفاق پرداخته اند. بديهى است ، ايمان، اسلام و موارد ديگر همگى افعال عباد مى باشد. از باب مثال درباره ايمان چند ديدگاه مطرح شده است كه بازگشت آن ها به اين است كه ايمان از افعال جوانحى (درونى) انسان است يا از افعال جوارحى (بدنى) و يا مركب از آن دو مى باشد. (كشف المراد ، ص577 ; ارشاد الطالبين ، ص436ـ 442 و شرح المقاصد ، ج5 ، ص175ـ 210).

منابع
(1) ارشاد الطالبين ، الفاضل المقداد ، جمال الدين مقداد بن عبدالله ، مكتبة المرعشى ، قم ، 1405ق ؛
(2) شرح اصول الخمسة ، الهمدانى، القاضى عبدالجبار، دار احياء التراث العربى، بيروت، 1422ق ؛
(3) شرح المقاصد ، تفتازانى ، سعدالدين ، منشورات الشريف الرضى ، قم ، 1409ق ؛
(4) كشف المراد ، حلّى ، حسن بن يوسف ، مؤسسة النشر الاسلامى ، قم ، 1419ق.؛
على ربانى گلپايگانى
افعال قلبى كافعال عباد
افعال مباشرى ك افعال عباد
نام کتاب : دانشنامه کلام اسلامی نویسنده : جمعی از محققین    جلد : 1  صفحه : 61
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست