چِشْمیزاده مصطفیرشید ، از وقایعنگاران عثمانى در سده دوازدهم؛ نیز شاعر. وقایعنگارى یا وقایعنویسى از مناصب رسمى در دربار عثمانى بود. وقایعنویسان، ضمن تدوین و تنظیم یادداشتهاى وقایعنگاران قبل از خود، رویدادهاى زمان خود را نیز ثبت میكردند (رجوع کنید به پاكالین، ذیل"Vak’ anuvis"). از تاریخ تولد مصطفیرشید آگاهى نداریم. پدرش قاضى محمدسعید و پدربزرگش چشمى محمد، در زمان سلطان مراد چهارم قاضى عسكر بودند. مصطفى پس از پایان تحصیلات، نخست قاضى عسكر گردید و سپس در مدارس گوناگون به تدریس پرداخت (د.ا.د.ترك، ذیل مادّه). مصطفى در پى استعفاى واقعهنویس سیدحاكم محمدافندى، در رجب 1180 وقایعنگار دربار شد. وى وقایعى را كه میان سالهاى 1180 تا 1182 در قلمرو عثمانى روى داده، بهویژه رویدادهاى دربار را، نوشته است. مجموعه این یادداشتها در كتاب چشمیزاده تاریخى گردآورى شده و شهرتِ چشمیزاده نیز بیشتر مرهون همین اثر است. مؤلف در این كتاب رویدادهاى سه سال (شامل سركوب قیامهایى در گرجستان، حجاز، قبرس و مصر) و نیز شرح برخى مراسم دربار را با نثرى شیوا نوشته است (همانجا). چشمیزاده در 1184 درگذشت (ثریا، ج 2، ص 93).
نوشتههاى چشمیزاده مهمترین و معتبرترین منبع براى دیگر مورخ عثمانى، یعنى واصف*، بوده است. واصف كتاب چشمیزاده را تلخیص كرده است (رجوع کنید به بروسهلى، ج 3، ص 45).
دیوان چشمیزاده مشتمل است بر قصاید، غزلیات، تخمیس و تضمینهایى كه اغلب در مدح دولتمردان زمان خود سروده است. نسخهاى از این دیوان، بهشماره 8، جزو نسخ خطى تركى، در كتابخانه دانشگاه استانبول موجود است (د.ا.د.ترك، همانجا).
تاریخ چشمیزاده به كوشش كوتوك اوغلو با مقدمهاى در اهمیت این كتاب، به حروف لاتینى برگردانده شده و در 1338ش/ 1959 در استانبول انتشار یافته است (همانجا).
منابع : (1) محمدطاهر بروسهلى، عثمانلى مؤلفلرى، استانبول 1333ـ 1342؛ (2) محمد ثریا، سجل عثمانى، استانبول 1308ـ1315/ 1890ـ 1897، چاپ افست انگلستان 1971؛
(3) Mehmet Zeki Pakalan, Osmanli tarih deyimleri ve terimleri sozlugu, Istanbul 1971-1972; (4) TDVIA, s.v. "Cesmizade Mustafa Resid" (by Bekir Kutukoglu).