جوهری ، حسن بن علی، كنیهاش ابومحمد و لقبش مُقَنَّعی، محدّثِ ایرانیالاصل قرن پنجم. در باره شرحاحوال او اطلاع چندانی در دست نیست. وی در شعبان 363 در بغداد زاده شد (خطیب بغدادی، ج 8، ص 398؛ قس سمعانی، ج 2، ص 126، كه به اشتباه 463 آورده است). در اصل شیرازی بود و در بغداد میزیست (خطیب بغدادی؛ سمعانی، همانجاها). شهرتِ وی به جوهری، به سبب اشتغالش به كار جواهر فروشی بود (رجوع کنید به سمعانی، ج 2، ص 125)، چنانكه دلیل ملقب شدنش به «مقنّعی» (نقابدار یا كلاهخود پوشیده) هم این بود كه به رسم مصریان و علمای آن دوره طیلسان میپوشید و تحتالحنك داشت (ذهبی، ج 18، ص 69؛ ابنعماد، ج 3، ص 292).
جوهری از كودكی به تعلم پرداخت و به ابوبكر احمدبن جعفربن مالك قَطیعی پیوست و كتابهایی چون مسندالعشره، مسند اهلالبیت و نیز قطیعیات را از او روایت كرد (خطیب بغدادی؛ ذهبی، همانجاها). وی آخرین كسی است كه، به طریق سماع و اجازه، از قطیعی روایت كرده است (سمعانی؛ ذهبی، همانجاها). جوهری از مشایخ دیگری چون ابنصالح ابهری، ابنالعباس وراق، ابن اسحاق صفار و دیگران حدیث نقل كرده است (رجوع کنید به ابنجوزی، ج 16، ص 76ـ77). همچنین راویانی چون ابونصربن ماكولا، ابوعلی بردانی، احمدبن بدران حلوانی، حسنبن احمد سقلاطونی و دیگران از وی حدیث نقل كردهاند (رجوع کنید به ذهبی، ج 18، ص 69ـ70).
جوهری مجالس زیادی هم املا كرده (همان، ج 18، ص69) كه تاریخ نخستین املای وی بنا به نوشته ابنجوزی (ج 16، ص77) رمضان سال 441، یعنی سیزدهسال پیشاز مرگش، است. خطیب بغدادی، معاصر وی بوده و روایاتی از او اخذ كرده است (رجوع کنید به همانجا). همچنین سمعانی (ج 2، ص 126) نقل كرده است كه كسی جز محمدبن عبدالباقی انصاری، با سند متصل و به طریق سماع، از جوهری برای او (= سمعانی) روایت نكرده است.
جوهری به گردآوری كتاب علاقهمند بود و از بسیاری از كتابها دو نسخه داشت و بر روی آنها قید كرده بود كه آنها را از چه كسی سماع كرده است (رجوع کنید به سمعانی، همانجا). وی همچنین به شعر و ادب و همنشینی با پادشاهان علاقه داشت (همانجا). وثاقت و امانتداری جوهری را در نقل حدیث، شرححالنویسان وی با الفاظ گوناگون وصف كرده و ستودهاند(رجوع کنید به خطیب بغدادی؛ ابنجوزی، همانجاها؛ ذهبی، ج 18، ص 68). جوهری در 7 ذیقعده 454 در بغداد وفات یافت و گورستانِ باب ابرز دفن شد (خطیب بغدادی؛ سمعانی؛ ابنجوزی، همانجاها).
منابع: (1) ابنجوزی، المنتظم فی تاریخالملوك و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛ (2) ابنعماد؛ (3) خطیب بغدادی؛ (4) ذهبی؛ (5) سمعانی.