responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4394

 

جامعه روحانیت مبارز ،

از مهم ترین تشکلهای روحانیان فعال در امور سیاسی ایران از 1356 ش تاکنون . پس از شکست قیام پانزدهم خرداد * 1342، روحانیان فعال در این عرصه ، علت شکست را نداشتن تشکیلات منسجم دانستند و به ضرورت وجود تشکل پی بردند؛ با این همه ، در سالهای بعد نیز نتوانستند تشکیلات منسجمی پدید آورند، هرچند با تشکیل جلسات هفتگی در منازل افراد و نیز هدایت فعالیتهای بسیاری از مساجد و تکایا، عملاً در مبارزه با حکومت پهلوی حضور فعال داشتند (هاشمی رفسنجانی ، ج 1، ص 185، 235). در 1356ش ، در پی توصیه های مؤکد امام خمینی ، رهبر انقلاب اسلامی ایران (متوفی 1368 ش )، مبنی بر هماهنگی نیروهای مسلمان در مبارزه با حکومت شاه و با تشویق و حمایت آیت اللّه مرتضی مطهری (شهادت در 1358 ش )، نخستین هستة جامعة روحانیت مبارز ایجاد شد ( رجوع کنید به ناطق نوری ، ص 111ـ113؛ راهوار منفرد، ص 108؛ هاشمی رفسنجانی ، ج 1، ص 322؛ عمید زنجانی ، ص 240ـ242، 251ـ252؛ مرتجی ، ص 13ـ 14). برنامه ریزی راه پیماییها، سخنرانی در مساجد، تهیة شعارها، و هماهنگی و سازماندهی مبارزه بر ضد حکومت پهلوی عمدتاً برعهدة جامعة روحانیت مبارز بود. ارسال تلگرام به امام خمینی و یکی دو اقدام دیگر به مثابة اعلام حضور جامعة روحانیت در مبارزات و حرکتهای سیاسی بود (مهدوی کنی ، ص 37ـ 38؛ رضوی ، ص 136ـ137؛ ظریفی نیا، ص 89). اساسنامة مفصّل جامعة روحانیت مبارز در 1357 ش ، هم زمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ، تدوین شد که در آن برخی اهداف جامعة روحانیت بدین شرح معرفی گردید: پاسداری مکتبی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن ، نظارت بر امور کشور به منظور

استقرار حق و عدالت ، برقراری روابط منظم با مراکز خبری و تبلیغی داخل و خارج ، ایجاد مراکز تحقیقاتی دینی و فرهنگی ، برخورد متعهدانه و فعال با رویدادهای مهم داخلی و خارجی ، و تقویت کلیة سازمانها و نهادهای خدمتگزار جمهوری اسلامی . جامعه برای تحقق بخشیدن به اهداف مذکور تأسیس این دوایر هشت گانه را پیش بینی کرد: دایرة فعالیتهای سیاسی ـ اجتماعی ، دایرة فرهنگی دینی ، دایرة تربیتی و آموزشی ، دایرة تبلیغات اسلامی ، دایرة مساجد، دایرة خدمات ، دایرة تحقیقات علمی و دایرة مدارس علوم دینی . برطبق این اساسنامه ، قلمرو فعالیت جامعه کل کشور بود (راهوار منفرد، ص 317ـ 318؛ سلیمی بنی ، ص 20). پس از تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، بسیاری از بندهای این اساسنامه ، چون در حوزة وظایف

نهادها و سازمانهای دولتی بود، منتفی گردید (عمید زنجانی ، ص 245ـ 249).

در آذر 1358، به توصیة امام خمینی حوزة عملکرد اساسنامة جامعه محدود گردید و جامعه موظف شد ضمن تجدید نظر در تشکیلات خود، اعضای شورای مرکزی را انتخاب نماید، لذا اساسنامة جدیدی تنظیم شد که بسیاری از بندهای اساسنامة پیشین در آن حذف گردید و نام جامعة روحانیت مبارز به جامعة روحانیت مبارز تهران تغییر یافت که حاکی از محدود شدن قلمرو فعالیت آن بود (عمید زنجانی ، ص 247ـ 249؛ سلیمی بنی ، ص 21). آخرین تغییر در اساسنامة جامعه ، در 29 مرداد 1375 روی داد که عنوان رسمی آن ، جامعة روحانیت مبارز استان تهران گردید (سلیمی بنی ، ص 22، 188). مرکز جامعة روحانیت ابتدا در شمیران بود، بعد به سرعت در هر منطقة تهران یک نماینده در بخش مرکزی یافت (انصاریان ، ص 158؛ ظریفی نیا، ص 89 و پانویس 1). امروزه این تشکل با هشت دفتر در هشت منطقة شهر تهران فعالیت می کند (سلیمی بنی ، ص 24).

جامعه به عنوان تشکلی مذهبی ، سیاسی و اجتماعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضوری مؤثر و تعیین کننده در مجالس قانونگذاری ، مجامع و شوراهای مشورتی ، قضایی ، سیاستگذاری و اجرایی کشور، به ویژه از 1368 تا 1376 ش ، داشته است (دارابی ، ص 193). با تشکیل حزب جمهوری اسلامی * در فروردین 1358 ــ که پنج تن از اعضای شورای مرکزی جامعة روحانیت مبارز، در رأس آن قرار داشتند ــ به تدریج میان حزب جمهوری و جامعة روحانیت اختلافاتی بروز کرد که اوج آن در انتخابات نخستین دورة ریاست جمهوری بر سر معرفی نامزدهای ریاست جمهوری بود (عمید زنجانی ، ص 252ـ 254، 260ـ261). در 1366 ش ، به سبب اختلاف نظر بر سر نامزدهای انتخاباتی و چند مورد دیگر، تعدادی از اعضا ــ که با مواضع اکثر اعضای جامعه مخالف بودند ــ از شورای مرکزی جامعه جدا شدند و به همراه عده ای دیگر از روحانیان ، مجمع روحانیون مبارز تهران * را تشکیل دادند ( رجوع کنید بهمحتشمی پور، ص 30ـ33، 36ـ 38؛ عمید زنجانی ، ص 262ـ 265؛ دارابی ، ص 167). پس از این رخداد، در تعاریف سیاسی ، جامعة روحانیت مبارز استان تهران را راست اسلامی و سپس راست سنّتی خواندند. پس از تغییر نام جریانهای راست و چپ اسلامی به اصول گرا و اصلاح طلب ، جامعة روحانیت جزء تشکلهای اصول گرا به شمار می آید (مرتجی ، ص 7ـ9؛ ظریفی نیا، ص 88؛ دارابی ، ص 153ـ154، پانویس 2).

دومین رخداد در جامعه بر سر نحوة ادارة کشور، در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی ، عضو بلند پایة جامعة روحانیت مبارز، روی داد. در 1374 ش ، به سبب پدید آمدن اختلاف نظر جدّی میان بیشتر هواداران و مسئولان جامعة روحانیت مبارز به رهبری ناطق نوری (رئیس وقت مجلس شورای اسلامی )، با اعضای هیئت دولت بر سر عدالت اجتماعی ، استقرار ارزشهای دینی و برخی مسائل اقتصادی و فرهنگی ، هاشمی رفسنجانی از جامعة روحانیت مبارز فاصله گرفت اما با موضع گیری بعدیِ او مبنی بر عضویت در جامعة روحانیت مبارز، زمینه های تضعیف جامعه منتفی شد ( رجوع کنید بهدارابی ، ص 225؛ مرتجی ، ص 12؛ نیز رجوع کنید به راهوار منفرد، ص 64ـ81). قرار ندادن اسامی پنج نفر از نامزدهای انتخاباتی برای مجلس پنجم ــ که هاشمی رفسنجانی به شورای مرکزی جامعة روحانیت مبارز پیشنهاد کرده اما شورا آن را رد کرده بود ــ به شکاف بیشتر انجامید («انتخابات ، پیوستها و گسستها»، ص 9ـ17؛ ظریفی نیا، ص 106).

این تشکل نشریة رسمی ، که دیدگاهها و مواضع رسمی آن را بازتاب دهد، ندارد لذا آنچه به عنوان مواضع جامعه در منابع آمده صرفاً برداشتی از مواضع اعضای آن است . به طور کلی جامعة روحانیت از لحاظ سیاسی ، ولایت فقیه را محور نظام و ستون انقلاب (لاریجانی ، ص 1، 3ـ4) و آن را امری تشخیصی ، نه انتخابی ، می داند که مشروعیت خود را از مردم نمی گیرد، بدین معنا که مردم در انتخاب ولیّفقیه نقشی ندارند اما با انتخاب خبرگان و متخصصان دینی ، به آنان مأموریت می دهند تا ولیّفقیه را کشف کنند. از سوی دیگر، این تشکل مشارکت سیاسی مردم را در حکومت از جنبة تکلیف نگاه می کند و شرکت در انتخابات را واجب شرعی ، و مهم ترین وظیفة شرعی هر مسلمان را تلاش در جهت استقرار و سپس حفظ حکومت اسلامی می داند (راهوار منفرد، ص 166ـ 168؛
مرتجی ، ص 44ـ 45؛
جامعة روحانیت مبارز استان تهران ، ص 67ـ72).

از لحاظ اقتصادی جامعة روحانیت طرفدار اقتصاد بازار آزاد و واگذاری کارها به بخش خصوصی و مردم است و همواره از دولتی شدن اقتصاد انتقاد کرده است . همچنین به بخش خصوصی ، مشارکت مردم ، و کاهش نقش دولت در امور اقتصادی توجه ویژه ای دارد. دفاع از حق فرد برای کسب سود، با التزام به احکام فقهی ، هر چند منجر به سرمایه داری شود و نیز واقعی دانستن تفاوت سطح زندگی افراد جامعه ، به جامعة روحانیت مبارز نسبت داده شده است (شادلو، ص 45ـ46، 59؛
لاریجانی ، همانجاها). در سالهای اخیر و به خصوص با شروع اصلاحات از 1376 ش ، جامعة روحانیت همواره نگرانی خود را از وضع فرهنگی کشور ابراز داشته و خواستار نظارت بیشتر دولت بر محصولات فرهنگی و از جمله مطبوعات شده است . این جامعه در امور فرهنگی ، بر حفظ ارزشهای معنوی انقلاب تکیه دارد و در سیاست خارجی ، حکومت اسرائیل را نامشروع می داند و حامی مردم فلسطین است . همچنین معتقد به برقراری روابط خارجی بر اساس عزت و اقتدار است (دارابی ، ص 160ـ161؛
شادلو، ص 62).

ابزارها و شیوه های تأثیرگذاری جامعة روحانیت مبارز بر افکار عمومی و نقش آن در تحولات سیاسی کشور عبارت است از: معرفی مرجع تقلید، ادارة امور مساجد، حضور مؤثر در مجالس و مجامع و شوراهای سیاستگذاری و مشورتی و تصمیم گیری ، مطبوعات ، خطبه های نماز جمعه ، بیانیه ها، اطلاعیه ها و خبرنامه ها. اعضای شورای مرکزی جامعة روحانیت از آغاز جمهوری اسلامی تاکنون ، در شورای انقلاب ، قوای سه گانة مقننه و مجریه و قضائیه ، نیروهای مسلح ، حوزه های علمیه ، شورای عالی انقلاب فرهنگی ، شورای عالی امنیت ملی ، مراکز آموزش عالی و جایگاههای امامت جمعه و نمایندگی ولیّفقیه در استانها و شهرستانهای کشور مناصب مهمی داشته اند، از جمله در شورای انقلاب * ، شش تن از اعضای مؤثر جامعة روحانیت (مطهری ، هاشمی رفسنجانی ، موسوی اردبیلی ، باهنر، مهدوی کنی ، خامنه ای و بهشتی ) حضور داشتند؛
ریاست قوة قضائیه طی دو دورة متوالی (1371ـ 1378 ش ) برعهدة محمد یزدی (عضو شورای مرکزی جامعه ) بود؛
ریاست مجلس شورای اسلامی در دورة اول و

دوم با هاشمی رفسنجانی و در دورة چهارم و پنجم با ناطق نوری بود؛
اکثر نمایندگان مجلس در این دوره ها، از اعضا و هواداران جامعه بودند؛
مهدوی کنی ، محمد یزدی و امامی کاشانی نیز مدتی از فقهای شورای نگهبان قانون اساسی بودند (برای موارد دیگر رجوع کنید به دارابی ، ص 151ـ157؛
سلیمی بنی ، ص 122ـ123، 127).

دفتر اصلی جامعة روحانیت مبارز در تهران به عنوان مؤسسة فرهنگی جامعة روحانیت مبارز به ثبت رسیده است .

یکی دیگر از چالشهای داخلی جامعة روحانیت مبارز تهران ، موضوع جایگاه قانونی آن است . تعدادی از اعضای آن با ثبت و رسمی شدن جامعه به عنوان گروه یا سازمان سیاسی مخالف اند و جامعه را بیشتر نهادی روحانی می دانند. در برابر، برخی دیگر موقعیت فعلی جامعة روحانیت را مغایر قانونمندی کشور می دانند و معتقدند باید هر چه زودتر اساسنامة جامعه از سوی شورای مرکزی جدیدی تصویب شود و جامعه به ثبت قانونی برسد ( رجوع کنید به عمید زنجانی ، ص 265ـ266؛
مهدوی کنی ، ص 40ـ42؛
مرتجی ، ص 13). چون جامعه خود را حزب یا تشکل سیاسی نمی داند، نشریة رسمی ندارد و تنها ترجمان (ارگان ) آن روزنامة رسالت است که برخی اعضای برجستة جامعه ، آن را در 1363 ش تأسیس کردند (ظریفی نیا، ص 90ـ 91؛
دارابی ، ص 158).

خبرنامة جامعة روحانیت ماهانه منتشر می شود و فقط برای آگاهی از اخبار داخلی و خارجی ، برای مدیران ارشد کشور، اعضا و هواداران و تشکلهای همسو ارسال می گردد (دارابی ، ص 159).

در سالهای اخیر جامعة روحانیت مبارز در کنار تشکلهای همسوی خود (از جمله حزب مؤتلفة اسلامی ، جامعة اسلامی مهندسین ، انصار حزب اللّه ، جامعة اسلامی دانشگاهیان ، و انجمنهای اسلامی اصناف بازار تهران ) نقش مهمی در تحولات سیاسی ایران داشته ( رجوع کنید بهمرتجی ، ص 14؛
شادلو، ص 20) و به عنوان فراگیرترین تشکل سیاسی ، از ابتدای انقلاب تاکنون در حاکمیت کشور، به طور مستقیم یا غیرمستقیم ، و در مهم ترین تصمیم گیریهای کشور دخالت داشته است (شادلو، ص 40).


منابع :
(1) «انتخابات ، پیوستها و گسستها»، پیام امروز ، ش 10 (بهمن و اسفند 1374)؛
(2) حسین انصاریان ، خاطرات حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسین انصاریان ، تدوین محمدرضا دهقانی اشکذری ، حمید کرمی پور، و رحیم نیکبخت ، تهران 1382 ش ؛
(3) جامعة روحانیت مبارز استان تهران ، خبرنامة جامعة روحانیت مبارز تهران ، ش 25 (آذر 1374)؛
(4) علی دارابی ، سیاستمداران اهل فیضیه : بررسی ، نقد، پیشینه و عملکرد جامعة روحانیت مبارز تهران ، تهران 1379 ش ؛
(5) کریم راهوار منفرد، احزاب ، تشکلها و جناحهای سیاسی ایران امروز: از سال 1380ـ 1375، تهران 1382 ش ؛
(6) مسعود رضوی ، هاشمی و انقلاب : تاریخ سیاسی ایران از انقلاب تا جنگ ، تهران 1376 ش ؛
(7) صادق سلیمی بنی ، جامعة روحانیت مبارز ، قم 1381 ش ؛
(8) عباس شادلو، اطلاعاتی در بارة احزاب و جناحهای سیاسی ایران امروز ، تهران 1379 ش ؛
(9) حمیدرضا ظریفی نیا، کالبد شکافی جناحهای سیاسی ایران : 1358 تا 1378 ، تهران 1378 ش ؛
(10) عباسعلی عمید زنجانی ، روایتی از انقلاب اسلامی ایران : خاطرات حجة الاسلام والمسلمین عباسعلی عمید زنجانی ، تدوین محمدعلی حاجی بیگی کندری ، تهران 1379 ش ؛
محمدجواد لاریجانی ، «مواضع جامعة روحانیت مبارز»،

اخبار ، ش 142، 3 دی 1374؛
علی اکبر محتشمی پور، چند صدایی در جامعه و روحانیت ، تهران 1379 ش ؛
حجت مرتجی ، جناح های سیاسی در ایران امروز ، تهران 1378 ش ؛
محمدرضا مهدوی کنی ، «مصاحبه با حضرت آیت اللّه محمدرضا مهدوی کنی »، حوزه ، سال 13، ش 1 و 2 (فروردین ـ تیر 1375)؛
علی اکبر ناطق نوری ، خاطرات حجة الاسلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری ، تدوین مرتضی میردار، تهران 1382 ش ؛
اکبر هاشمی رفسنجانی ، هاشمی رفسنجانی : دوران مبارزه ، زیر نظر محسن هاشمی ، تهران 1376 ش .

/ علی دارابی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4394
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست