responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4376

 

جامع المعانی ، بر گزیدة آثار منظوم و منثور ترکی و فارسیِ شاعران و نویسندگان قرنهای ششم تا دهم . گردآورندة این اثر شناخته نیست . در اوایل شعبان 940 نسخه برداری آن در استانبول به پایان رسیده است . از این اثر بر می آید که گردآورندة آن فارسی و ترکی را خوب می دانسته و در عصر خود خطاطی خوب ، و نیز صاحب ذوق و دانش بوده است . تنها نسخة اثر، که ظاهراً به خط گردآورنده نوشته شده است ، ( در استانبول ) در کتابخانة نورعثمانیه (ش 4904) نگهداری می شود.

چون جامع المعانی اشعار شعرا را در یک جا گرد آورده است ، به نظیره ها می ماند و بیشتر ماهیت گزیدة آثار را دارد. جامع المعانی تنها یا قدیم ترین منبعی است که به طور گسترده اشعار بعضی از شعرای قرن هشتم تا دهم را در بر دارد. بعضی از محققان ، مانند عبدالباقی گولپینارْلی و نُزهت اَرغون و فؤاد کوپریلی که در رأس آنهاست ، در اولین مطالعاتشان راجع به آثار یونس اَمْره و قایغوسز از این نسخة خطی استفاده کرده اند.

این مجموعه که به زبانهای فارسی ، ترکی ترکیه و ترکی چغتایی نوشته شده و شامل متون دینی و صوفیانه است ، با نُه رسالة فارسی از سید یحیی شروانی (متوفی 868) شروع می شود. برای این مجموعه ، احمد آتش شرحی مفصّل نوشته و فهرستی تهیه کرده است . جامع المعانی بهترین نسخة حاوی آثار سید یحیی ، دومین پیرخلوتیه ، در کتابخانه های استانبول محسوب می شود ( رجوع کنید به آتش ، ج 1، ص 369ـ373). بخش اول کتاب ، که شامل آثار فارسی است ، با گزیده هایی از مثنوی مولانا (متوفی 672) آغاز شده و سپس به ترتیب ، مشتمل بر آثار فریدالدین عطار (متوفی 618)، سید حسینی (امیرحسین حسینی ، متوفی [?] 729)، شاه نعمت اللّه ولی (متوفی 834) و ناصرخسرو (متوفی 481) است و با اشعار اَدْهَمیِ شرقی (از شعرای قرن نهم ) پایان می یابد.

در بخش ترکی اثر، یعنی بخش دوم ، بخشهای مفصّل و منظومه های بر گزیده از آثار ترکی بسیاری از شعرای قرن هشتم تا دهم آمده است . در این بخش ، آثاری از شخصیتهایی چون ابراهیم گلشنی (پیر فرقة گلشنی منسوب به خلوتیه ، متوفی 940) و شیخ او و مؤسس این فرقه (دَده عمر روشنی ، متوفی 892) و تعدادی از شعرای دوران سلطان محمد فاتح ، از قبیل جمالی ، علاءالدین ویزه ای قایغوسز (متوفی [?( 970) و کمال اُمّی (متوفی 880)، به چشم می خورد. قدیم ترین نسخة خطی کلیات دَده عمر روشنی ــ که در کتابخانه های ترکیه موجود است ــ در این مجموعه آورده شده است (اوزون ، ص 68). در این مجموعه (گ 218ـ219) خلاصه ای از گلشن راز محمود شبستری (متوفی 720)، و در ادامة بخش ترکیِ اثر، غزلهای نسیمی (متوفی )?( 821)، خلیلی (متوفی 890) و جعفری جای گرفته اند. پس از 219 قطعه شعر مذهبی و رسالة النُّصْحیّة یونس امره ، که از ارزشمندترین بر گزیده های این مجموعه است ، گزیده هایی از کلیات عبیداللّه خان امیر شیبانی (متوفی 946)، که با تخلص «قولْ عبیدی » ] = عبیدیِ چاکر ) به چغتایی شعر می گفت ، موجود است . وجود این منظومه ها (شامل مثنوی ، ترجیع بند و غزلهایی با محتوای دینی و آموزشهای اخلاقی )، از جهت دلالت و شهادتشان بر اینکه اشعار عبیداللّه خان در زمان حیات وی در بخارا، مورد پسند اهالی استانبول بوده و خوانده می شده ، جالب توجه است . دومین قسمت کتاب با گزیده هایی از اشعار قایغوسز پایان می پذیرد و آخرین بخش کتاب را، که فارسی است ، گزیده هایی از آثار عطار، نظامی گنجوی ، خواجوی کرمانی ، مولانا، قاسم انوار، احمد جامی و حافظ شیرازی در بر می گیرد.

در آغاز این مجموعه ، فهرستی هست که چون با خطی متفاوت نوشته شده ، گفته می شود که بعدها به مجموعه افزوده شده است . فهرست کامل تری نیز محرّم اَرْگین در مقالة خود، که شامل اشعار خلیلی و جعفری و قاسم از کتاب جامع المعانی است ، آورده است .

وجود اشعار صوفیان و شاعران خارج از مرزهای عثمانی در جامع المعانی و دلالت آنها بر مطلوب و مشهور بودن این کسان در استانبول ، از دیگر ویژگیهای این اثر است .


منابع :


(1) Ahmed Ate , I stanbul kدtدphanelerinde Fars a manzum eserler , vol.1: غniversite ve Nuruosmaniye kدtدphaneleri , Istanbul 1968, 17.99, 122, 139, 218-219, 228, 323;
(2) Sadeddin Nدzhet Ergun, Tدrk airleri , Istanbul 1936- 1945, vol.3, 981;
(3) Abdدlba ki Gخlp narl , Kaygusuz vizeli Ala eddin hayat  ve iirleri , Istanbul 1933, 8;
(4) I stanbul kدtدphaneleri tarih cog §rafya yazmalar  kataloglar  I: Tدrk e tarih yazmalar  , vol.1, fasc. 1-10, p.6-7, Istanbul 1943-1951;
Mustafa Uzun, "Dede عmer Ru en : hayat , eserleri ve

(5) Miskinlik-na me mesnev si", doctoral dissertation, I la hiyat Fakدltesi, Marmara غniversitesi, 1982, 65-68.

/ مصطفی اوزون ( د. ا. د. ترک ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 4376
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست