responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7303

صافی اصفهانی، ، صافی اصفهانی، شاعر سده¬های دوازدهم و سیزدهم (اواخر دورۀ زندیه و اوایل دورۀ قاجار). میرزا محمدجعفرصافی اصفهانی، فرزند محمد، از سادات اصفهان بود. او را، به اختلاف، از سادات موسوی (فاضل خان گروسی، ص 551؛ عبدالرزاق دنبلی، ج 1، ص 220؛ احمد گرجی نژاد، ج 1، ص 122)، حسینیِ مرعشی (مهدوی، ص 97) و طباطبایی (همایی، 1343ش، ص 128؛ همو، 1340ش، ج 1، ص 19) دانسته اند. با توجه به سخنِ خودِ او در شهنشاه نامه، وی احتمالاً درسال 1130 به دنیا آمده است.

از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی نداریم. تقریباً همۀ تذکره نویسان – به خصوص آنان که وی را از نزدیک دیده اند (فاضل خان گروسی؛ عبدالرزاق دنبلی؛ احمد گرجی نژاد، همانجاها؛ آذر بیگدلی، ص 527) – بر خوش¬خلقی و زنده دلی و مهربانی او تأکید کرده اند.

آثار او عبارت است از:

1) دیوان اشعار، بالغ بر دوازده هزار بیت، که بیشتر آن غزل و بقیه مشتمل است بر قصیده، ترکیب بند، ترجیع بند، مثنوی و رباعی(فاضل خان گروسی، ص 552؛ عبدالرزاق دنبلی، ج 1، ص 221؛ احمد گرجی نژاد، ج 1، ص 123؛ هدایت، ج 2، بخش2، ص 674؛ محمود میرزا قاجار، ج 2، ص 435). نسخه ای از دیوان او به خط نستعلیقِ گویا خودِ وی، مشتمل بر قصیده و غزل و رباعی، به شمارۀ 2507، در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود است (برای آگاهی از دیگر نسخه¬ها رجوع کنید به منزوی، ج 3، ص 2401).



2) شهنشاه نامه، مهمترین اثر او، منظومه ای دینی است در معجزات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و جنگهای امام علی علیه السلام، که آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی در بحر متقارب سروده است. بنا بر گفتۀ خود او در پایان همین منظومه (رجوع کنید به هدایت، ج 2، بخش2، ص 684)، وی آن را در دهۀ هفتم عمرش سروده و پس از اتمام، آن را به نظرِ فتحعلی شاه قاجار (حک : 1212ـ1250) رسانده و فتحعلی شاه نیز او را نواخته و این منظومه را شهنشاه نامه نامیده است (احمد گرجی نژاد، همانجا؛ هدایت، ج 2، بخش2، ص 673؛ مدرّس تبریزی، ج 3، ص 410). این منظومه در مقایسه با شاهنامۀ فردوسی خوب گفته نشده است(فاضل خان گروسی؛ عبدالرزاق دنبلی، همانجاها). بعضی (همایی، 1340ش، ج 1، ص 19) آن را شایستۀ مقایسه با شاهنشاه نامۀ صبای کاشانی و اردیبهشت نامۀ سروش اصفهانی دانسته اند. به نوشتۀ هدایت ( ج 2، بخش2، ص 674)، این منظومه منتشر نشده و تذکره نویسان به آن اشاره نکرده اند. از این رو، خودِ او که نسخه ای از آن در اختیار داشته، حدود سیصد بیت از این منظومه را نقل کرده است.

3) منظومۀ گلشن خیال، در بحر هزج. هدایت قریب شصت بیت از آن را در تذکرۀ خود ثبت کرده است (رجوع کنید به ج 2، بخش2، ص 684- 686). موضوع آن به درستی مشخص نیست. آنچه به نظر می¬رسد توصیه به صبر و شکیبایی، صفت عقول و مباحثی دربارۀ آفرینش انسان و شناخت است.

4) زبدة الأنساب، در انساب سادات مرعشی، مشتمل بر مقدمه و چهار شعبه و خاتمه. گویا یک نسخۀ خطی از این کتاب در کتابخانۀ محمدعلی روضاتی موجود است (قانونی، 1380، ص 50)

تذکره نویسان اشعار صافی را دلنشین و در نهایت حلاوت و ملاحت و به سیاق سعدی نزدیک دانسته اند (عبدالرزاق دنبلی؛ احمد گرجی نژاد، همانجاها). خودِ وی نیز به این نکته اشاره کرده است (رجوع کنید به قانونی، 1380، ص 51)

با توجه به زندگی صافی در اوایل دورۀ قاجار و غلبۀ سبک بازگشت، تقلید از سعدی و حافظ و تضمین و استقبال از اشعار آنان و در نتیجه روانی و سادگی غزلیات وی طبیعی است، اما همچنان نشانه¬هایی از نازک خیالیها و مضمون سازیهای سبک هندی در اشعار وی دیده می شود.

تاریخ وفات صافی را بیشتر منابع، موافق مادّه تاریخی که وامق اصفهانی ساخته ( «میرزا جعفر صافی بجنان جایش باد» )، سال 1219 و مدفن وی را تخت فولاد اصفهان، در بقعۀ میرزا ابوالقاسم فندرسکی، ضبط کرده اند (فاضل خان گروسی؛ عبدالرزاق دنبلی؛ احمد گرجی نژاد؛ مدرّس تبریزی؛ آذر بیگدلی، همانجاها؛ هدایت، ج 2، بخش2، ص 674). امروزه اثری از سنگ مزار او وجود ندارد و محل دقیق آرامگاه وی در این مکان، معلوم نیست (قانونی، ص 50).


منابع :
(1) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی ، تهران 1348ـ 1353 ش؛
(2) احمدبن فرامرز اختر، تذکرۀ اختر، ج 1، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1343 ش؛
(3) احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج 2، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران 1365 ش؛
(4) جلال الدین همایی، «ترجمۀ حال سروش اصفهانی»، در دیوان سروش اصفهانی، ج 1، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران 1340 ش؛
(5) جلال الدین همایی، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران 1343 ش؛
(6) حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ش 19 ( بهار 1380)؛
(7) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، ج 2، بخش 2، تهران 1340ش؛
(8) عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی ، تذکرۀ نگارستان دارا ، ج 1، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1342ش؛
(9) لطفعلی¬بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر، چاپ میرهاشم محدّث، تهران 1378 ش؛
(10) محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، چاپ توفیق سبحانی، تهران 1376ش؛
(11) محمد قدرت الله گوپاموی، تذکرۀ نتائج الافکار، بمبئی 1336ش؛
(12) محمدعلی مدرّس تبریزی، ریحانة الأدب، ج 3، تهران [بی تا]؛
(13)محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، ج 2، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1346 ش؛
(14) مصلح الدین مهدوی ، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان ، اصفهان 1348 ش؛
(15) هلاکو قاجار، مصطبه خراب ، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1344 ش.


/ عباس بگ جانی /



تاریخ انتشار اینترنتی:



1392/05/03

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 7303
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست