خطيبى نورى ، خطيبى نورى، حسين، اديب، شاعر و دولتمرد معاصر. وى در 31 تير 1295/ 21 رمضان 1334 در تهران زاده شد. پدرش شيخ محمدعلى نورى (متوفى 1305) مدرّس حكمت در مدرسه مروى تهران بود، در عين حال نيابت توليت آن را برعهده داشت (خطيبى، 1377ش ب، ص 254). خطيبى از اوان كودكى نزد پدر شاهنامه را آموخت (همو، 1339ش، ص 18). در 1302ش به مدرسه ابتدايى ثريا رفت. در 1307ش پس از طى دوره ابتدايى، در دبيرستان اقدسيه نام نويسى كرد و در 1313ش دوره دوم متوسطه را در رشته ادبى دارالفنون به پايان رساند. در همان سالها با حضور در انجمن ادبى ايران، در منزل شيخ الرئيس افسر، و قرائت شعرهاى خود در شاعرى كارآزموده گرديد (همو، 1377ش ب، ص 257ـ258).

در 1313ش در رشته ادبيات فارسى دانشگاه تهران نام نويسى كرد (همان، ص260). در 1316ش به دستور على اصغر حكمت*، وزير معارف، منشى فرهنگستان ايران و تندنويس مؤسسه وعظ و خطابه شد و دروسى را كه در اين مؤسسه تدريس مى شد با كمك لطفعلى صورتگر* به چاپ رسانيد (همان، ص 266ـ267).

پس از اخذ دانشنامه كارشناسى در 1316ش در نخستين دوره دكترى زبان و ادبيات فارسى دانشسراى عالى به همراه محمد معين* (متوفى 1350ش)، ذبيح اللّه صفا* (متوفى 1378ش) و پرويز خانلرى* (متوفى 1369ش) پذيرفته شد و در حين تحصيل به دعوت محمدتقى بهار* (ملك الشعراء) به عنوان دبير در دانشسراى عالى به تدريس دستور زبان فارسى پرداخت (همان، ص 267ـ268). پس از دو سال، دروس دوره دكترى را پايان برد و موضوع رساله دكترى خود را با عنوان نثر فنى فارسى از آغاز تا پايان قرن هفتم به راهنمايى ملك الشعراى بهار انتخاب كرد، اما پيش از تدوين و دفاع از آن، دوره نظام وظيفه را طى سالهاى 1318ـ1320ش در دانشكده افسرى تهران گذراند. وى ضمن خدمت وظيفه در دانشكده افسرى زبان فارسى را به دانشجويان آنجا تدريس كرد و تا چند سال بعد هم آن را ادامه داد (همان، ص 283). در 1324ش رساله دكترى او با تأييد هيئت داوران، محمدتقى بهار، على اصغر حكمت، ابراهيم پورداود* و بديع الزمان فروزانفر*، با قيد بسيار خوب به تصويب رسيد. سپس با بيمارى ملك الشعراى بهار تدريس سبك شناسى به او واگذار شد. او پس از درگذشت بهار در ارديبهشت 1330، تدريس در مقام استادى كرسى سبك شناسى را تا بهمن 1357 ادامه داد (رجوع کنید به همان، ص 271ـ272).

خطيبى در كنار شغل دانشگاهى مشاغل ديگرى نيز عهده دار شد: در 1320ش به درخواست عيسى صديق اعلم، وزير معارف، رياست كتابخانه دانشكده حقوق دانشگاه تهران را داشت و در دانشكده حقوق با عبداللّه معظمى، معاون دانشكده، آشنا شد. چندى بعد به توصيه عبداللّه معظمى، نايب رئيس وقت مجلس، نيابت رياست روزنامه رسمى كشور و سپس رياست آن را تا 1342ش عهده دار شد (رجوع کنید به همان، ص 287ـ288؛ همو، 1382ش، ص 111ـ112). او به واسطه بهار با دهخدا* آشنا شد كه در خانه خود به گردآورى يادداشتهاى لغتنامه مشغول بود. سپس عبداللّه معظمى به پايمردى خطيبى مقدمات آمادهسازى لغتنامه را فراهم كرد و با تشويق شمارى از نمايندگان مجلس چهاردهم در ارائه طرحى به منظور طبع و نشر لغتنامه با بودجه مجلس همت گماشت. خطيبى كارهاى مالى و ادارى اين طرح را عهدهدار گرديد و مقدمه چاپ نخست جلد اول لغتنامه را نوشت كه به امضاى سردار فاخر، رئيس وقت مجلس، انتشار يافت (همو، 1377ش ب، ص 289ـ290).

در 1326ش، به تشويق عبداللّه معظمى به جمعيت شيروخورشيد سرخ ايران پيوست و تا بهمن 1357 همكارى افتخارى خود را ادامه داد. در 1327ش به عضويت هيئت مديره و از ارديبهشت 1328 به سمت مديرعامل جمعيت مذكور برگزيده شد اما در تمام دوران مديريت خود تا بهمن 1357 هيچ حقوقى دريافت نكرد (همو، 1342ش، ص 151؛ همو، 1382ش، ص 129ـ132).

او در طى سى و اندى سال مديريت جمعيت شيروخورشيد سرخ خدمات بسيارى را از قبيل تأسيس بيمارستان، امداد به آسيب ديدگان حوادث طبيعى و ايجاد سازمان جوانان جمعيت شيروخورشيد سرخ در ايران و كشورهاى همسايه ايران به انجام رساند (رجوع کنید به خطيبى نورى، 1382ش، ص 161ـ224).

خطيبى از 25 تير 1332 تا سقوط دولت دكتر مصدق در 28 مرداد 1332 مديركل دفتر نخست وزيرى مصدق بود (رجوع کنید به همو، 1377ش الف، ص 230ـ233). از 1341ش تا انقلاب اسلامى نماينده دوره هاى 21 تا 24 مجلس و از 1344ش نايب رئيس مجلس شد (رجوع کنید به همان، ص 236ـ246؛ همو، 1382ش، ص 301ـ302). پس از پيروزى انقلاب (1357ش) در دادگاه انقلاب محكوم به حبس گرديد (رجوع کنید به ترابى، 1380ش الف، ص 318). پس از اتمام دوره محكوميت مدتى خانه نشين بود و در 1370ش به دعوت دانشگاه تربيت مدرّس، استاد مدعو در دوره كارشناسى ارشد و دكترى شد. وى علاوه بر تدريس و برعهده گرفتن نظارت و راهنمايى رساله هاى دكترى، به عنوان عضو هيئت داوران در جلسات دفاعيه دانشجويان شركت كرد و تا زمانى كه حيات داشت از تعليم و تدريس بازنماند.

خطيبى از اوان جوانى تا واپسين سالهاى عمر حافظهاى خارق العاده داشت و در حفظ، نقل و روايت اشعارِ شاعران گذشته و معاصر و نقد و تتبع در آثارشان، نزد اديبان پرآوازه بود. بارها قريحه شعرى خود را آزمود و در دو دهه پايانى عمر چند منظومه سرود، از جمله مثنوى بلند «اى زبان پارسى» در موضوع فرهنگ ايران و نقش زبان فارسى در گسترش آن كه نخستين بار ابياتى از آن در نامواره دكتر محمود افشار (ج 4، تهران 1367ش، ص 1949ـ1952) به طبع رسيد و ديگر ترجمه منظوم او از يك قصيده عربى سعدى (رجوع کنید به ترابى، 1380ش ب، ص 846ـ848). خطيبى در 31 شهريور 1380 براثر ابتلا به سرطان كبد درگذشت و در جوار مقبره امامزاده طاهر كرج به خاك سپرده شد.

مهمترين اثر تحقيقى او كتاب فن نثر در ادب پارسى است كه آن را به توصيه و سفارش استاد خود، بهار در دو جلد نوشت، كه جلد نخست آن در 1364ش منتشر شد. علاوه بر اين شمارى مقاله و خطابه از او در مجلات و نشريات ادبى و فرهنگى به چاپ رسيده است از جمله: «مختصرى راجع به آثار و سبك اشعار دكتر محمد اقبال لاهورى، شاعر پارسى گوى پاكستان» (مجله دانشكده ادبيات دانشگاه تهران، سال اول، ش 1، مهر 1332، ص 56ـ68)؛ «نثر فارسى ابن سينا» (همان، سال 1، ش 4، تير 1333، ص 91ـ 98)؛ «اقبال و سبك هندى» (يغما، سال 7، ش 5، مرداد 1333، ص 210ـ218)؛ «سبك اشعار بهار» (همان، سال 4، ش 10، دى 1330، ص 454ـ 461، ش 11، بهمن 1330، ص 496ـ 500)؛ «يادى از استادم بديع الزمان فروزانفر» (كلك، ش 73ـ75، فروردين و خرداد 1375، ص 202ـ208؛ براى فهرست مقاله هاى ديگر خطيبى رجوع کنید به خطيبى نورى، 1382ش، پيوست 1، ص 361ـ362).