خسروى سرخسى، ابوبكر محمدبن على ، خسروى سرخسى، ابوبكر محمدبن على، شاعر قرن چهارم. از تاريخ تولد و زادگاه وى اطلاعى در دست نيست. ظاهرآ قديمترين آگاهى درباره او مطالب باخزرى (متوفى 467) در دِمْيَةالقصر (ج 2، ص830)، است. عُتبى (ج 1، ص 52) از ميان شاعران آلسامان، تنها به رودكى* (متوفى 329)، دقيقى* (متوفى ح 367ـ369) و خسروى اشاره كرده و ظاهرآ خسروى را همپايه چنين شاعرانى دانسته و باخرزى (همانجا) خسروى را حكيم خوانده است. فروزانفر (1354ش، ص 36)، خسروى و شهيد بلخى (متوفى 325) را از بزرگان فارسىسراى اهل فلسفه بهشمار آورده است. بهنوشته عوفى (ج 2، ص 16، 18)، خسروى و منطقى (متوفى يكى از سالهاى بين 367 تا 380) دو شاعر فارسىسرا و از مداحان صاحببن عباد (متوفى 385) بودند. ديگر ممدوحان خسروى، ابوالحسن ناصرالدوله سيمجور (متوفى 377)، شمسالمعالى قابوسبن وشمگير (حك : 366ـ403) و كثيربن احمد بودند (عوفى، ج 2، ص 18؛ رادويانى، ص 63). خسروى از صاحببن عباد و شمسالمعالى قابوس مستمرى دريافت مىكرد (باخرزى، ج 2، ص830ـ831) و چون اين دو با يكديگر دشمنى داشتند، در اين امر رقابت مىكردند (رشيدالدين وطواط، حواشى و توضيحات اقبال آشتيانى، ص 145).
خسروى به فارسى و عربى شعر مىسرود. اشعار پراكندهاى از او در كتابهاى لغت، تذكرهها و كتابهاى فنون بلاغت، از جمله تذكره لبابالالباب عوفى (ج 2، ص 18ـ19)، لغت فرس اسدى طوسى (مثلا ص 44، 67، 83، 84، 100)، حدايقالسحر رشيدالدين وطواط (ص 76)، المعجم فى معايير اشعارالعجم شمسقيس رازى (ص 168، 269) باقىمانده است (براى فهرست كامل اشعار فارسى او رجوع کنید به ادارهچى گيلانى، ص 227ـ 234) و در دِمْيَةالقصر باخرزى برخى از اشعار عربى او آمده است (رجوع کنید به مينوى، ج 1، ص 166).
زمان و محل درگذشت خسروى نيز مشخص نيست. بنابر قصيدهاى كه ابوبكر محمدبن عباس خوارزمى (متوفى 383) در رثاى او سروده (رجوع کنید به باخرزى، همانجا)، وى پيش از 383 درگذشته است (فروزانفر، 1358ش، ص 38).
منابع : (1)احمد ادارهچىگيلانى، شاعران همعصر رودكى، تهران 1370ش؛ (2) علىبن احمد اسدىطوسى، لغت فرس، چاپ فتحاللّه مجتبائى و على اشرف صادقى، تهران 1365ش؛ (3) علىبن حسن باخرزى، دميةالقصر و عصرة اهلالعصر، چاپ محمد تونجى، ج 2، دمشق [1972/1392]؛ (4) محمدبن عمر رادويانى، ترجمانالبلاغه، چاپ احمد آتش، استانبول 1949، چاپ افست تهران 1362ش؛ (5) محمدبن محمد رشيدالدين وطواط، حدايقالسحر فى دقايقالشعر، چاپ عباس اقبال آشتيانى، تهران 1362ش؛ (6) محمدبن قيس شمسقيس، كتابالمعجم فى معايير اشعار العجم، تصحيح محمدبن عبدالوهاب قزوينى، چاپ مدرس رضوى، تهران [1338ش]؛ (7) محمدبن عبدالجبار عتبى، تاريخالعتبى (تاريخاليمينى)، ضمنالفتحالوهبى (شرحاليمينى)، از احمدبن على منينى، قاهره 1286؛ (8) عوفى؛ (9) بديعالزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران 1358ش؛ (10) همو، مباحثى از تاريخ ادبيات ايران، چاپ عنايتاللّه مجيدى، تهران 1354ش؛ (11) مجتبى مينوى، يادداشتهاى مينوى، به كوشش مهدى قريب و محمدعلى بهبودى، تهران 1375ش ـ.
/ منيژه ظفرآبادى و گروه زبان و ادبيات /